خزرخبر: در اهمیت محیط زیست همین بس که نبودن آن مساوی با از بین رفتن حیات همه موجودات از جمله انسان‌ها است، زیستن در دنیایی که اکوسیستم طبیعی آن برهم بخورد بسیار دشوار و سخت است و تعادل زیستی دستخوش تغییرات عمده‌ای می‌شود که علت آن را باید در نحوه و چگونگی زندگی انسان جستجو کرد.

به جرات می‌توان گفت که در تغییرات مختلف محیط زیست انسانی و طبیعی، عامل انسانی نقش اول را ایفا می‌کند چرا که بشر با دست بردن در منابع زمینی و زیرزمینی به‌دنبال ایجاد شرایط و امکانات رفاهی خودش است و همین امر سبب می‌شود تا سیر طبیعی و عادی طبیعت از مسیر خود خارج و وارد چرخه معیوبی شود.

شاید ضرب‌المثل معروف ابرو و چشم در اینجا صدق پیدا کند به‌طوری که بشر می‌رود تا از دامن طبیعت، رفاه و آسایش را وارد زندگی خود کند اما نمی‌داند که با دستکاری محیط زیست و منابع طبیعی، چالش جدیدی را به زندگی خود وارد کرده و بستر حیات طبیعی خود و سایر موجودات را با خطر جدی مواجه می‌کند.

حال که محیط زیست در گذر زمان و با کشف و توسعه انواع تکنولوژی دچار تغییرات محسوسی شده و حیات موجودات با خطرات جدی روبه‌رو شده است پس باید از همین تکنولوژی در راستای ترمیم ساختار طبیعی محیط زیست استفاده مطلوب کند.

این اتفاقات در حالی است که قاره اروپا که به قاره سبز معروف است بیشترین شرکت‌ها و کارخانجات صنعتی را در خود جای داده است اما به‌دلیل رعایت اصول و مقررات زیست محیطی به آن آسیب خاصی وارد نکردند.

مرجانه خراط صادقی دارای مدرک دکتری محیط زیست باگرایش آلودگی‌های محیط زیست، درباره تخریب منابع طبیعی و محیط زیست مازندران، اظهار کرد:منابع طبیعی و محیط زیست مازندران مانند جنگل، رودخانه، دریا، آب‌های زیرزمینی و ... در معرض خطر از سوی انسان‌ها قرار دارد.

استادیار و مدیرگروه محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم‌شهر با بیان اینکه 80 درصد از آلودگی‌هایی که در محیط زیست وجود دارد به‌دلیل اهداف سودجویانه انسان است، افزود: تنها راه مقابله با آن فرهنگ‌سازی و آگاهی دادن به مردم است که آلوده کردن منابع آب، خاک و هوا ظلم به خود و نسل آینده است.

وی خاطرنشان کرد: طبق قانون عمل و عکس‌العمل، زمین پاسخگو است و تقاص خود را از انسان‌ها می‌گیرد و این آلودگی‌ها را به سمت ما برمی‌گرداند.

صادقی یادآور شد: بیشترین عوامل موثر در بروز سرطان‌های شایع در استان مازندران به‌خصوص سرطان دستگاه گوارش که جزو بیماری‌های غیرواگیر محسوب می‌شود، دقیقا به آلودگی‌های انسان‌ساخت برمی‌گردد و درصدی از آن نیز مربوط به نقش ژنتیک است.

رعایت استانداردهای زیست محیطی در شهرک‌ها و واحدهای صنعتی، یکی دیگر از موضوعات مهم در این بخش است.

وی با بیان اینکه همگی بر این امر واقفیم که رشد صنعت در استان ضروری است، به شرطی که استانداردهای زیست محیطی نیز رعایت شود، گفت: ارزیابی زیست محیطی از کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها قبل از احداث ضروری است و باید رعایت و بهره‌برداری غیراصولی از معادن در استان متوقف شود.

رئیس کارگروه کمیته تخصصی محیط زیست در دانشگاه‌های آزاد مازندران، با اشاره به اینکه وجود شهرک صنعتی برای بقای صنعت در استان مهم است، ادامه داد: آیا کارخانجاتی که در داخل شهرک صنعتی هستند ضوابط و استانداردهای زیست محیطی را رعایت می‌کنند؟

صادقی اضافه کرد: شهرک صنعتی در اکثر شهرستان‌های استان وجود دارد و پساب هر یک از واحدهای صنعتی به تصفیه خانه مرکزی شهرک صنعتی می‌ریزد و درآنجا هم تصفیه نهایی صورت می‌گیرد و درنهایت پساب خروجی به مزارع کشاورزی و رودخانه‌ها می‌رود به همین دلیل استانداردهای زیست محیطی باید رعایت شود تا آلاینده‌ها از طریق شهرک‌های صنعتی وارد منابع آبی و خاک ما نشود چون با آلوده شدن خاک منابع تغذیه انسان و جانوران نیز آلوده می‌شود.

وی یکی از کارخانه‌هایی را که به‌عنوان نمونه، آلودگی زیادی برای انسان و محیط زیست مازندران دارد را کارخانه سیمان بیان کرد و گفت: کارخانه سیمان هم گرد و غبار دارد و هم آلودگی منابع آب و خاک و باید استانداردهای زیست محیطی در آن رعایت شود.

کودها و سموم کشاورزی و آلودگی آب، خاک و آبزیان

عضو هیات مدیره جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست قائم‌شهر، به استفاده بی‌رویه از سموم و کودهای شیمیایی مانند کودهای ازته، فسفاته، پتاسه و ماکروکامل در زمین‌های کشاورزی اشاره کرد و یادآور شد: حتی در مزارع پرورش ماهی برای اینکه ریزمغذی‌ها را برای موجودات آبزی فراهم کنند از کود ازته استفاده می‌شود (ماهی آمور) که در نهایت باعث ایجاد آلودگی در منابع آبی ما می‌شود.

صادقی آلودگی نفتی در دریای خزر را یکی از عوامل موثر در بدبو و بدطعم شدن ماهی دریای خزر دانست و افزود: این آلاینده‌ها در بخش‌های مختلف بدن ماهی بسته به جنس و سن آن تمرکز پیدا می‌کنند و متاسفانه در زنجیره غذایی، انسان از طریق این آبزیان دچار بیماری‌های دستگاه گوارش می‌شود.

آلودگی با زباله و برنامه‌ریزی شهر به شهر در مازندران

وی با اشاره به تخریب محیط زیست مازندران از طریق دفن و دپوی غیر اصولی زباله در استان، خاطرنشان کرد: در مسئله مدیریت پسماند در استان هر شهری برنامه‌ریزی‌های خاص خود را دارد و یک برنامه‌ریزی اساسی مدون و اصولی انجام نشده است.

صادقی تاکید کرد: برای ساماندهی و مدیریت مواد زائد جامد در شهرهای استان و انتخاب مکان دفن بهداشتی برای دفع زباله باید بر طبق اصول و استانداردهای زیست محیطی (لندفیل) انتخاب شود.

کارشناس محیط زیست مازندران یکی از راه‌های مهم جلوگیری از تسریع آلودگی زباله‌های خطرناک بیمارستانی و هسته‌ای به محیط زیست مازندران را نظارت، امحاء و مدیریت زباله‌های خطرناک عفونی مربوط به بیمارستان‌ها و زباله‌های مراکز پزشکی هسته‌ای و همچنین نظارت و مدیریت در امحای پسماند هسته‌ای مراکز هسته ای بیان کرد.

وی افزود: اگر طرح جمع‌آوری فاضلاب شهری در همه شهرها انجام شود تا حدودی به سلامت آب شرب هر شهری کمک می‌کند.

صادقی با اشاره به ساخت شهرک‌های ویلایی در محدوده منابع طبیعی و همچنین تبدیل سواحل دریا به حریم شخصی، اظهار کرد: در نزدیکی دریا در این شهرک‌های ویلایی چاه زده شده و به‌دلیل بی‌توجهی و سوء‌مدیریت از طریق فاضلاب آنها و صنایع مختلف دریای خزر آلوده شده است.

رودخانه و برداشت بی‌رویه شن و ماسه

وی درباره تخریب رودخانه و آبزیان موجود در آن نیز گفت: برداشت بی‌رویه شن و ماسه و مجوزهایی که در سراسر طول رودخانه در استان مانند رودخانه هراز داده شده است و کسی جلوی آن را نمی‌گیرد باعث آسیب جدی به رودخانه و عومل تاثیرپذیر آن شده است.

جنگل تراشی و فرسایش آبی، بادی و خاک

صادقی مسئله جنگل تراشی و در کنار آن تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی را یکی دیگر از اقدامات انسان در تخریب محیط زیست بیان کرد و گفت: به‌دلیل اینکه اقلیم استان مازندران به شکلی است که نزولات جوی زیاد است لذا قطع درختان به‌منظور تهیه الوار و چوب در فرسایش آبی، بادی و خاک نقش بسزایی دارد.

این استاد دانشگاه بیان کرد: درخت‌کاری باید براساس ویژگی اقلیم منطقه باشد که بتواند در مقابل این اقلیم تحمل داشته و سودآوری نیز داشته باشد.

وجود جنگل به‌عنوان اصلی‌ترین عامل متمایز بودن با استان‌های دیگر کشور نقش بسزایی در فرهنگ، آداب، رسوم، درآمد و زندگی مردم مازندران دارد و عوامل متعدد انسانی باعث صدمه به آن شده است.

محمد امینی دارای مدرک دکتری رشته جنگل‌داری از دانشگاه تهران با بیان اینکه تعداد عواملی که در تخریب جنگل‌های شمال نقش دارند بالغ بر 40 مورد است، افزود: مهمترین عوامل تخریب جنگل‌های شمال کشور شامل پنج مورد، عوامل تخریب مرتبط با مدیریت و ساختار سازمانی، عوامل تخریب مرتبط با مسائل قانونی و قضایی، مسائل اجتماعی و اقتصادی و جمعیت انسانی، عوامل مرتبط با دام و دامدار و همچنین مسائل فنی و اجرایی است.

امینی بیان کرد: در گروه اول مهم‌ترین نکته عدم تمرکز در مدیریت منابع و استعدادهای طبیعی اقتصادی و اجتماعات انسانی است که امروزه دستگاه‌های مختلف در این ارتباط تصمیم‌گیری می‌کنند و در یک دستگاه، سازمان یا وزارتخانه متمرکز نیست و این دستگاه‌ها گاها تصمیماتشان همسویی و هماهنگی با استراتژی توسعه را ندارد.

وی نداشتن طرح آمایش سرزمین برای ایجاد وحدت رویه بین دستگاه‌های دولتی همچنین پایین بودن سطح سازمانی و نبود استقلال سازمان جنگل‌ها و مراتع در وظایف محوله‌ای که دارد، افزایش اختیارات دستگاه‌ها به‌ویژه استانداری و فرمانداری‌ها برای اینکه درباره مسائل کشاورزی و منابع طبیعی تصمیماتی بگیرند که تبعات آنها و اشتباهات احتمالی این تصمیمات تاثیرات ملی می‌گذارد و باید بودجه کلان کشور برای این اشتباهات هزینه شود تا بتوانند جبران کنند، پایین بودن بودجه سازمان جنگل‌ها برای حفاظت محیط زیست، مشخص نبودن حریم روستاها و اراضی زراعی که تحت عنوان طرح کاداس از آن یاد می‌شود و چون انجام نشده مرزها بدون علائم زمینی و نقشه مصور قابل اثبات نیست که مرز حاکمیت دولت تا کجا است در بعضی مکان‌ها به‌صورت اندک انجام شده اما بیشتر عرصه‌های شمال کشور از این نظر مشکل دارند، نبود تکاپوی نیروی انسانی برای جلوگیری از قاچاق و ریزش کادر فنی و نیروی انسانی براثر بازنشستگی و عدم جایگزینی آنها که اینک به صورت بارز دارد خود را نشان می‌دهد را از جمله مواردی دانست که در زمینه مدیریت و ساختار سازمانی باعث تخریب محیط زیست و منابع طبیعی مازندران می‌شود.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‎‌ها و مراتع کشور خاطرنشان کرد: در ارتباط با مسائل قانونی و قضایی، قوانین و مقرراتی که داریم گاها دست قاضی را می‌بندد و مشکلات زیادی از این بابت به ‌وجود می‌آید و همچنین طولانی شدن رسیدگی به پرونده‌های تخلف منابع طبیعی و محیط زیست به‌ دلیل زیاد بودن آنها و کمبود تعداد ضابطان دادگستری برای صدور رای در صحنه و اینکه حتما باید سیر دادرسی در محاکم قضایی طی شود چالش مهم در زمینه قضایی در تخریب محیط زیست است.

امینی پیرامون مسئله اجتماعی و اقتصادی در تخریب جنگل، گفت: مهاجرت سنگین و بی‌رویه اجتماعات انسانی در پهنه جنگل‌خیز شمال کشور، نرخ بیکاری و مسائل از این دست، نظام معیشتی جنگل نشینان، نبود شغل‌های جانبی غیروابسته به جنگل و نداشتن تشکل‌های صنفی وابسته به این مشاغل، تبدیل اراضی منابع طبیعی به ویلا، قاچاق چوب به نام جنگل‌نشینان ولی به کام افراد ثروتمند و حضور شهرنشینان متمول در اراضی خوش منظره برای ساخت ویلاها و احداث باغ از دیگر عوامل در تخریب جنگل هستند.

وی به تخریب جنگل از طریق دام و دامداری اشاره کرد و تصریح کرد: حدود 6 میلیون واحد دامی در کشور داریم که میزان نهال‌هایی که به وسیله آنها تخریب می‌شود سالانه حدود نیم میلیون هکتار جنگل است، دامداران نیز خود شاخ و برگ درختان را می‌زنند که نور بیشتری به جنگل بتابد و علوفه بیشتری رشد کند و همچنین بهره‌برداری از چوب برای مصارف سوخت برای جنگل نشینان از دیگر موارد است.

رئیس سابق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان با بیان اینکه خیلی از اوقات نظام‌های فنی و اجرایی ما از جمله در قواعد جنگل شناسی و جنگل‌داری به تغییرات نیاز دارند، تاکید کرد: ما فقط در نیمی از وسعت جنگل‌های شمال طرح جنگل‌داری داریم و در مقدار جنگلی که طرح ندارد تخریب در آن بسیار زیاد است و در طرح جنگل‌داری تخریب مساحت یا تغییر کاربری را خیلی کم می‌بینیم.

امینی یادآور شد: مسئله قاچاق و آتش‌سوزی در خارج از طرح‌های جنگل‌داری فراوانی بیشتری دارد و در داخل طرح‌ها این فراوانی بسیار کم است.

وی با اشاره به اینکه نظام‌های جنگل‌شناسی و جنگل‌داری در دو دهه اخیر تغییرات زیادی کرده و اصلاح زیادی روی آن انجام شده و با تجربه و دانشی که در کادر جنگل شناسی ما وجود دارد امروزه می‌‎توانیم بگوییم کارشناسان بسیار مجرب و مسلح به دانش روز داریم که در تمام دنیا سرآمد هستند، اضافه کرد: اما یک اشتباهی اخیرا اتفاق افتاد که موجب تعطیلی طرح‌های جنگلداری شده و فکر می‌کنند اگر جنگلی را بدون بهره‌برداری رها کنند و فقط حفاظت را در کاغذ بنویسند باعث حفاظت جنگل‌ها خواهند شد در حالی که برداشت اشتباهی است.

امینی اظهار کرد: حفاظت در جنگل‌های شمال باید توام با ساماندهی دام و دامداری در داخل جنگل و تامین چوب سوخت روستانشینان، کنترل جاده‌های جنگلی و ثبت و ضبت آمار برداری‌ها دوره‌ای که در حال حاضر امکان حفاظت به‌دلیل کمبود نیروی انسانی و اعتبارات توسط دولت مقدور نیست و مجریان طرح‌های جنگ‌داری در آن نیمه‌ای که طرح دارد، دارند این وظیفه را انجام می‌دهند.

باید از طرح‌های جنگل‌داری حمایت شود

رئیس جامعه جنگل‌بانی ایران با بیان اینکه در طرح جنگ‌داری ما درآمد و هزینه وجود دارد و درآمد حاصل از برداشت چوب جنگل هزینه‌های جنگل‌داری را تامین می‌کند، افزود: اکنون برداشت چوب از جنگل مازندران به یک‌ششم میزان برداشت در دهه‌های گذشته کاهش پیدا کرده و اگر این مقدار هم قطع شود دیگر مجری طرح جنگل‌داری قادر به ادامه نیست.

وی تصریح کرد: دولت امکان حفاظت از جنگل را ندارد و در نتیجه این قسمت که طرح جنگل‌داری دارد شبیه قسمتی که طرح ندارد روند تخریب را در پیش خواهد گرفت.

امینی تخلیه زباله و کم توجهی به مسائل اقتصادی و اجتماعی و بهره برداری بی‌رویه از معادن ذغال سنگ، برداشت بی‌رویه از معادن شن و ماسه و احداث برخی جاده‌های روستایی برای خدماتی که می‌خواهند به آنها بدهند از جمله دیگر مواردی نام برد که باعث تخریب منابع طبیعی مازندران شده است.

عضو هیات علمی در سازمان تحقیقات کشاورزی در پایان خاطرنشان کرد: اخیرا مجموعه بسیج اعلام آمادگی کرده است که برای حفاظت و مدیریت جنگل‌ها وراد گود شده و همکاری کند و از ظرفیت بزرگ مردمی استفاده شود.

اغلب استفاده‌های انسان از منابع طبیعی و محیط زیست مازندران برای رفاه، آسایش و کسب درآمد موجب وارد شدن خسارت زیادی به آن شده که جبران آن یا امکان‌پذیر نیست یا مدت زمان زیادی برای آن نیاز است و با این شرایط محیط زیست استان دست خوش تغییرات زیادی خواهد شد که ضرر آن را در پایان مردم همین استان خواهند دید.