خزرخبر: دهه‌های متمادی است که جاده‌های جنگلی در دل جنگل‌های هیرکانی ساخته‌شده‌اند؛ صرف‌نظر از چگونگی ساخت آن‌ها و اثراتی که بر تنوع و ترکیب گونه‌های کناره و کف جنگل داشته‌اند، رفتار عموم مردم با این جاده‌ها نیز شایان توجه جدی است.

هر تغییری در محیط، نه‌ تنها موجب تغییر در طبیعت که منجر به ایجاد سبک خاصی از رفتار در افراد می‌شود و وجود این جاده‌های جنگلی، دسترسی‌پذیر و حضور بیشتر مردم را به عمق جنگل‌ها فراهم کرده؛ حضوری که اثر پیدای آن، زباله‌های رهاشده در دل جنگل‌ها و اثر ناپیدای آن بر نوع زیست جانوران و گیاهان منطقه بوده است.

مصطفی عرب ازجمله اثرات تخریبی جاده‌های جنگلی را شکار و صید، قاچاق چوب، ورود گردشگران به اعماق جنگل‌ها، خودروهای آفرود و ورود غارت‌گران میراث فرهنگی برشمرد و افزود: این جاده‌ها موجب دسترسی همه افراد به عمق جنگل‌های حفاظت‌ شده سازمان محیط ‌زیست یا مناطق پایلوت با منابع غنی ازلحاظ دفینه و آثار تاریخی می‌شود.

رئیس اداره حفاظت محیط‌ زیست شهرستان سوادکوه، بابیان اینکه برخی فصول برای سازمان ما از اهمیت بالایی برخوردار است، گفت: در زمستان و پس از بارش برف زیاد در جنگل، بیشتر حیوانات به این جاده‌ها پناه می‌آورند چراکه به خاطر تردد، حجم برف در آن‌ها کمتر است و ازاین‌رو، راحت‌تر صید می‌شوند و همچنین، در شهریورماه و در فصل مستی مرال‌ها نیز آن‌ها به‌راحتی خطر را تشخیص نداده و شکارچیان حتی با خودروی سبک معمولی وارد این جاده‌ها شده و با چراغ‌کشی مرال‌ها را شکار می‌کنند.

وی در توضیح چراغ‌کشی گفت: افراد شکارچی به ماشین‌های خود پروژکتورهای بسیار قوی نصب‌کرده و حیوان به ‌واسطه شدت نور برای چند ثانیه گیج شده و فرار نمی‌کند و برای شکارچی آماده، همین چند ثانیه کافی است تا آن‌ها را با شلیک گلوله‌ای شکار کند.

عرب با بیان اینکه این جاده‌ها ورود گردشگران را به عمق جنگل‌ها سهل کرده است و ما درگشت‌های شبانه و حتی در اواخر آذرماه که هوا رو به سردی رفته نیز، با حجم عظیم افراد و تورها در جنگل مواجه هستیم، افزود: هرچند گردشگری آزاد است اما گاهی این افراد تحت عنوان تورهایی مانند تور رنگ بازی که حتی رسمی ایرانی نیست، به جنگل آمده و به محیط‌ زیست آسیب می‌رسانند و در همین دو هفته اخیر با یکی از این تورها مواجه و رنگ‌ها را از آن‌ها گرفته‌ایم.

وی بابیان اینکه اگر گردشگران مسائل زیست‌ محیطی را رعایت کنند، ورود آن‌ها از دید ما اشکالی ندارد، افزود: برای بسیاری از گردشگران ملاحظات زیست‌محیطی مطرح نیست و برخی از تورها تنها به منفعت مادی می‌اندیشند و ما در جنگل‌ها از مسائل اخلاقی گرفته تا آسیب به محیط‌زیست همچون رهاسازی زباله و آتش‌افروزی مواجه‌ایم.

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سوادکوه بابیان اینکه گردشگران باید رعایت فصول خاصی از سال را نیز در نظر داشته باشند، افزود: نیمه دوم شهریور تا نیمه اول مهر، فصل گاو بانکی است و گردشگران به ‌راحتی وارد منطقه شده و در همه‌جا حضور دارند و گوزن که در این فصل به خاطر جفت‌یابی دائماً در حال کوچ است نمی‌تواند به‌راحتی چرخه طبیعی خود را طی کند.

عرب بابیان اینکه بسیاری از گردشگران به‌ واسطه این جاده‌ها به‌راحتی وارد جنگل می‌شوند، افزود: وجود گردشگر زیاد در منطقه با این حجم از جاده، کنترل ما را سخت می‌کند چراکه همه ماشین‌ها را نمی‌توان بازدید کرد و اگر شکاری هم اتفاق بیافتد می‌تواند با ماشین معمولی و در قالب گردشگر حمل شود.

وی یکی از مسائل مهم تخریب محیط‌زیست که در این چند سال اخیر سیر صعودی چشمگیری یافته را آفرود، دانست و افزود: قانون تخصصی برای برخورد با آفرودها که در دل مناطق ایجاد تخریب می‌کنند، نداریم اما مکاتباتی داشته‌ایم و مراجع قضایی همکاری خوبی با ما داشته‌اند ولی اگر مانند شکار و صید، قانونی برای آن باشد مسلماً هجوم آف‌رودها کاهش خواهد یافت.

عرب افزود: برخی بر این عقیده‌اند که برای اطفای حریق نیاز به وجود این جاده‌ها است اما منطقی نیست که حریق جنگلی با ماشین خاموش شود و بهترین راه، گزینه اطفای هوایی است و همچنین، اگر ورود گردشگر به عمق جنگل را با انسداد این جاده‌ها کنترل کنیم، خواه‌ناخواه حریق نیز کنترل خواهد شد، چراکه رها کردن آتش بیشتر توسط گردشگران صورت می‌گیرد.

وی بابیان اینکه هدف ما تخریب این جاده نیست، افزود: اما برای جلوگیری از ضرر احتمالی می‌توان در ورودی این مسیرها خندق‌هایی حفر کرد تا به‌راحتی در دسترس همه افراد نباشد اما در مواقع لزوم نیز امکان استفاده از آن مهیا باشد.

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست شهرستان سوادکوه بابیان اینکه با اجرای طرح تنفس شاید دیگر لزومی برای وجود این جاده‌ها نباشد، خاطرنشان کرد: با اجرای این طرح عواقب منفی جاده‌های جنگلی از سود آن بیشتر خواهد شد.

بهروز محمدی، بابیان اینکه جاده‌های جنگلی ایجاد شده بر اساس کتابچه طرح جنگلداری بوده و این طرح‌ها از دهه ۴۰ به بعد بر مبانی علمی و اصولی ایجادشده‌اند، گفت: با توجه به توان رویش و اکولوژی منطقه میزان برداشت در کتابچه اولیه مشخص شد که قطعی نبوده و هر ده سال تجدیدنظر می‌شود.

کارشناس واحد جنگل‌کاری شهرستان سوادکوه بابیان اینکه به‌تناسب بهره‌برداری از پارسل‌ها جاده‌ای دسترسی با کم‌ترین طول جاده و بیشترین پوشش به عرصه توسط افراد متخصص در جاده‌سازی جنگلی ایجاد شد، افزود: چراکه هدف ما جاده‌سازی نبوده بلکه اول حفاظت و سپس بهره‌برداری است.

وی بابیان اینکه متأسفانه این دیدگاه عمومی وجود دارد که تمام این جاده‌ها صرفاً برای برداشت چوب است، خاطرنشان کرد: بهره‌برداری تنها یکی از گزینه‌هاست و از دیگر موارد می‌توان به آتش‌بُر بودن این جاده و دسترسی سریع به مکان موردنظر برای بررسی آفات گیاهی اشاره کرد.

محمدی بابیان اینکه طول و ابنیه این جاده‌ها با توجه به مساحت هر پارسل مشخص بوده و ازنظر عرض نیز به سه درجه تقسیم می‌شوند، گفت: در اجرا اولین امر، برآورد اقتصادی است و باوجود کمبود نیرو و ادوات اما ناظران تمام این موارد را با تمام توان موردبررسی قرار می‌دهند.

وی افزود: پس از احداث جاده و اتمام بهره‌برداری، جاده‌ها خراش داده و مسیر دوباره احیا می‌شود و اگر جاده‌ای احیا نشده، شاید هنوز نیاز به انجام کار دوباره در منطقه وجود دارد.

محمدی بابیان اینکه منابع طبیعی در قالب قرارداد و بر اساس موازین علمی و اصولی، پارسل را در اختیار موقت یک مجری طرح می‌گذارد، افزود: پس از انجام طرح، عملکردها جزءبه‌جزء بررسی می‌شود و یکی از آن‌ها بازبینی جاده‌ها است که اگر قصوری باشد مهلت زمانی مشخص و در صورت عدم انجام، مجوز قطع در آن مکان به آن‌ها داده نمی‌شود.

وی بابیان اینکه تمام طرح‌های ما بدون استثنا دارای نگهبانی و برخی دارای پایش تصویری هستند، افزود: احتمال وقوع قاچاق چوب به‌ واسطه این جاده‌ها کمتر از نیم درصد است اما در رابطه با شکار وظیفه محیط ‌زیست زیاد می‌شود.

کارشناس جنگلداری در رابطه با آفرود نیز گفت: ازنظر قانونی ما نمی‌توانیم مانع ورود ماشین‌ها به جنگل شویم و این امر بیشتر نیاز به فرهنگ‌سازی دارد تا دید مردم نسبت به منابع طبیعی و محیط‌زیست دیدگاه حفاظتی باشد و سپس هماهنگی بین ارگان‌های مرتبط برای جلوگیری از تخلف است.

وی با اشاره به نیاز وجود این جاده‌ها، مهم‌ترین عامل در جلوگیری از عواقب منفی این جاده‌ها را فرهنگ‌سازی برشمرد و در رابطه با شکار نیز به ایجاد جایگزین‌هایی همچون تعریف مناطق شکار برای شکارچی‌ها اشاره کرد.

یدالله داوودی، بابیان اینکه برای اجرای طرح جنگل‌داری نیاز به جاده داریم و شاخص‌های آن در کتابچه طرح مشخص‌شده است، افزود: این جاده‌ها چندمنظوره بوده و تنها برای حمل چوب نیست و یکی از بیشترین هزینه‌های سازمان، احداث و نگهداری همین جاده‌ها است.

رئیس منابع طبیعی شهرستان سوادکوه، ازجمله مزایای این جاده را کمک به اطفای حریق دانست و افزود: اگر یکی از عرصه‌های جنگلی به‌ واسطه گردشگران یا شکارچیان مورد حریق واقع شود، نیروی امدادی راحت‌تر و سریع‌تر به آن نقطه خواهند رسید، ضمن اینکه به‌عنوان آتش‌بُر نیز می‌تواند استفاده گردد چراکه جاده‌سازی بخشی از جنگل را قطع می‌کند و همچنین، افراد می‌توانند از چشم‌اندازهای طبیعی و از مکان‌های دیدنی جنگل بهره ببرند.

وی با اذعان بر وجود برخی تخریب‌های ناشی از این جاده‌ها، بر مزایای فراوان آن تأکید کرد و افزود: جاده‌های ما برای اجرای طرح کتابچه جنگل‌داری و برای حفاظت، احیا، توسعه و بهره‌برداری اصولی بوده است.

داوودی با اشاره به اینکه این جاده‌ها برای احیای جنگل‌ها است، افزود: در احیای جنگلی، به‌ واسطه این جاده‌ها نهال‌ها زودتر به مقصد رسیده و درنتیجه نهال سالم‌تر و ماندگاری آن بیشتر و در حصارکشی نیز نهاده‌ها سریع‌تر منتقل خواهند شد.

وی بابیان اینکه برای تمام جاده‌هایی که به‌هم ختم می‌شوند، ایست بازرسی تعریف‌شده و می‌توان بر محمولات کنترل داشت، گفت: برخی از این جاده‌های جنگلی به روستاها ختم شده یا دامداران از آن استفاده می‌کنند.

داوودی بابیان اینکه تمام جاده‌های فرعی جنگلی به سمت روستای لاجیم دارای دروازه آهنی و قفل هستند، افزود: حتی گاهی برخی روستائیان درخواست داشته‌اند که این دروازه‌ها برای تردد آن‌ها و جمع‌آوری علوفه بسته نشود یا کلید در اختیار آن‌ها قرار گیرد.

وی ازجمله راهکارها برای کاهش خسارت احتمالی این جاده‌ها به قرق کردن این جاده‌ها توسط قرق‌بان، گشت‌های شبانه و ایست بازرسی و حس مسئولیت‌پذیری اهالی اشاره کرد و افزود: همچنین، با ارگان‌های مرتبط مانند نیروی انتظامی و محیط‌ زیست نیز همکاری داریم و درنهایت باید برای استفاده بهینه از این جاده فرهنگ‌سازی شود.

رئیس منابع طبیعی سوادکوه بابیان اینکه اکنون دیگر جاده جنگلی جدید احداث نمی‌شود، افزود: با اجرای طرح تنفس جنگل و مشخص شدن وضعیت بهره‌برداری، بسیاری از جاده‌های فرعی بسته خواهند شد تا محل تردد افراد نباشد و تنها آن‌هایی بازخواهد ماند که به روستاها ختم شده و برای عبور و مرور مردم نیاز است.

جاده‌ها مسیری برای توسعه محسوب می‌گردند و احداث جاده‌های جنگلی برای عملیات حفاظتی و حمل محصولات چوبی و غیرچوبی یک ضرورت است و با توجه به اینکه احداث آن دخالت در طبیعت بکر جنگل بوده، عموماً برساخت اصولی آن تأکید شده اما حلقه مفقوده این اصول‌ها و شاخص‌ها، توجه به اثرات رفتار اجتماعی انسان‌ها پس از احداث این جاده بر طبیعت بوده است.

همه دغدغه‌ها را معطوف پیش و حین ساخت جاده‌ها کردن و بی‌توجهی به عواقب پس از ساخت و رفتار انسان‌ها در قبال این مسئله، در درازمدت باوجود رعایت اصول ساخت، می‌تواند موجب زیان گردد، زیان‌هایی که برنامه‌ای برای پیشگیری آن‌ها اندیشیده نشده است.

اکنون و پس از شروع طرح تنفس جنگل، شاید بسیاری از ضرورت‌های وجود جاده‌های جنگلی کمتر شود، ازاین‌رو، نیازمند توجهی دوباره در رابطه با چگونگی برخورد با آن هستیم؛ توجهی خاص از منظر اجتماعی و فرهنگی تا این جاده‌ها تبدیل به رد زخمی بر صورت جنگل‌ها نشوند.