خزرتیترخبر: در شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های یونسکو، نام 12 ذخیره‌گاه زیست‌کره از ایران شامل تنگ صیاد و سبزکوه، ارسباران، گلستان، ارژن - پریشان، حرا، گنو، کویر، هامون، توران و ارومیه، میانکاله و دنا به‌چشم می‌خورد که هر کدام از آنها همواره باید برنامه‌هایی عملیاتی جهت حفاظت از این زیستگاه‌های حیاتی داشته باشند.

پذیرش این نکته که در ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره نباید از عامل انسان یا جامعه ذی‌نفع غافل شد؛ موضوع مهمی است که دست‌اندرکاران حوزه حفاظت از محیط زیست در سراسر جهان نسبت به آن به یک فهم مشترک دست یافته‌اند.

آنچه در 29 شهریورماه سال 66 در حوزه محیط زیست به تصویب هیأت وزیران رسیده است نشان می‌دهد که کمیته ملی انسان و کره مسکون از کمیته‌های تخصصی یونسکو بوده و از اهمیت بالایی نیز برخوردار است.

در این آیین‌نامه اهداف مشخصی نهفته است؛ از مسائل بوم‌شناختی گرفته تا تدوین استراتژی ملی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره به‌ طوری که از راهبردهای شبکه جهانی در این زمینه تبعیت کند و اگر انطباق بین این ‌دو از چارچوب‌های تعیین‌شده خارج شود، امکان خروج ذخیره‌گاه از لیست یونسکو نیز وجود دارد.

همان‌طور که می‌دانیم تمامی ذخیره‌گاه‌ها دارای سه کارکرد اصلی هستند؛ کارکرد حفاظتی، پشتیبانی و کارکرد توسعه پایدار، که در دل خود عامل انسانی را به‌عنوان اثرگذارترین و اثرپذیرترین فاکتور پذیرفته‌اند.

یکی از ذخیره‌گاه‌های مهم زیست‌کره در ایران «میانکاله» است که دارای سه عنوان دیگر یعنی پناهگاه حیات وحش، منطقه حفاظت‎شده و تالاب بین‌المللی است، از آنجا که حفاظت از این مجموعه‌های منحصربه ‌فرد طبیعی نیازمند مشارکت جوامع محلی با محیط زیست است، لازم بود تا یکی از پناهگاه‌ها و ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران پایلوت طرح مشارکتی باشد.

میانکاله مستقر در شرق مازندران به‌عنوان پایلوت طرح مدیریت و حفاظت از پناهگاه حیات وحش کشور در ذیل برنامه کمیته ملی انسان و کره مسکون انتخاب شده است و از این‌رو نیازمند تدوین و اجرای شیوه‌نامه‌ای بود تا ذی‌نفعان آن بتوانند در تحقق این طرح مشارکت کنند.

شیوه‌نامه تدوین‌شده چندان مورد استقبال دامداران یعنی بزرگترین شبکه ذی‌نفعان میانکاله قرار نگرفت و لازم بود تا نشستی فنی و تخصصی با آنها برگزار شود، لذا روز جمعه پنجم مردادماه جاری با حضور علی‌اکبر یداللهی معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، زمان رضااحمدی رئیس و تعدادی از کارشناسان و محیط‌بانان اداره حفاظت محیط زیست بهشهر، این جلسه در ساختمان محیط‌بانی میانکاله تشکیل شد.

* برای حفاظت از میانکاله، دلسوزتر از دامدار نیست

معاون فنی محیط زیست مازندران در جمع دامداران میانکاله ابتدا به تبیین برنامه مدیریت مشارکتی و حفاظتی در میانکاله به‌عنوان پایلوت کشوری گفت و معتقد است اگر قرار است این مدیریت محقق شود، با وجود دامدار معنا پیدا می‌کند زیرا دلسوزتر از آنها برای حفاظت از میانکاله نیست.

علی‌اکبر یداللهی با آشنایی به دغدغه‌های دامداران مستقر در میانکاله از آنها خواست تا بیش از پیش به اهمیت این زیست‌کره توجه کنند و حتی میهمانان آنها نیز تنها برای بازدید از طبیعت میانکاله وارد منطقه شوند و نشود که از بین آنها فردی به‌عنوان متخلف شکار و صید دستگیر شود!

وی درباره ساعات کاری دامداران و ورود و خروج آنها به میانکاله، این موضوع را نیازمند یک توافق و تعهد دوجانبه دانست و از طرفی اعلام کرده که تمامی دامداران اسامی خود و فرزندان خود را به محیط زیست بهشهر اعلام کنند تا پس از بررسی، کارت تردد برای آنها صادر شود.

معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران تصریح می‎کند که اعتبار کارت‌های صادرشده برای دامداران یک‌ساله، برای میهمانان یک‌روزه و برای صیادان پره نیز 6 ماهه است و اگر سوءاستفاده‌ای از کارت‌ها شود منجر به ابطال و برخورد با فرد یا افراد متخلف خواهد شد.

این مسئول با اشاره به ساماندهی برداشت انار میانکاله توسط جوامع محلی و تعاونی‌های منطقه از مشارکت آنها قدردانی کرد و گفت:سال گذشته از محل درآمدهای حاصل از برداشت انار، یک خودروی اطفای حریق برای میانکاله خریداری شده است که این اقدام تعاونی قابل تقدیر است.

وی درباره بحث ممیزی اظهار کرد: این موضوع به منابع طبیعی مربوط است اما محیط زیست نیز پیگیر مسئله است تا مشکل دامداران با یک راهکار عملی و توافقی حل شود.

* توسعه پایدار در میانکاله  با مشارکت مردم محقق می‎شود

رئیس اداره حفاظت محیط زیست بهشهر می‌گوید:میانکاله یکی از ذخیره‌گاه‌های مورد توجه در شبکه جهانی ذخیره‌گاه زیست‌کره و برنامه انسان و کره مسکون(MAB) است که در نوار جنوبی دریای خزر به‌عنوان تنها منطقه نسبتاً دست‌نخورده باقی مانده است.

زمان رضااحمدی با اشاره به اینکه تمامی مناطق حفاظت‌شده و ذخیره‌گاه زیست‌کره ملزم به رعایت دستورالعمل‌هایی هستند، می‌افزاید: کارکردهای این مناطق به‌گونه‌ای است که نقش جوامع محلی و ضرورت انتفاع بومیان در آن دیده شده است؛ یعنی زمانی‌که از توسعه پایدار و حفاظت صحبت می‌کنیم باید مشارکت مردمی را در کنار آن داشته باشیم.

وی با بیان اینکه دامداران میانکاله درخواست‌هایی از محیط زیست دارند، می‌افزاید:قطعاً این درخواست‌ها در اسرع وقت بررسی می‌شود، با توجه به اینکه در میانکاله به ‌طور جد نیاز به همراهی و تعامل بومیان داریم سعی می‌شود تا جایی که قوانین اجازه می‌دهد رضایت ذی‌نفعان را به‎دست بیاوریم.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست بهشهر اظهار می‌دارد: میانکاله پایلوت طرح مدیریت مشارکتی در پناهگاه‌های حیات وحش و ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره است، امیدواریم با همکاری بومیان بتوانیم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم.

* افزایش تعاونی‌ها به صلاح نیست

یکی از مشکلات عنوان‌شده توسط دامداران این بود که آنها فاقد سرویس بهداشتی مناسب و یا اصلاً بدون سرویس بهداشتی هستند و این به‌دلیل ملاحظات زیست‌محیطی است که اخیراً در شیوه‌نامه مدیریت و حفاظت مشارکتی نیز آمده و مورد انتقاد همه آنها است.

در این جلسه مصوب شد که پیشنهادات و توافقاتی برای ساخت سرویس بهداشتی به محیط زیست اعلام و تعدادی از دامداری‌های متقاضی نیز مورد بررسی قرار بگیرند تا نتیجه حاصل به سایر دامداری‌ها تعمیم داده شود.

مدیرعامل شرکت تعاونی دامداران میانکاله می‌گوید: 99 واحد فعال دامداری در میانکاله در سه بخش پرورش گاومیش با 3 هزار و 500 رأس، گوسفند با 8 هزار رأس و گاو با 6 هزار رأس مستقر است.

رجب رمضانی با اشاره به اینکه اخیراً در جلسه‌ای قرار شد که تعدادی شرکت تعاونی به شرکت‌های موجود در میانکاله اضافه شود، خواستار توقف این موضوع شد و عنوان کرد که با آمدن شرکت‌های غیربومی چه پاسخی برای بومیانی داریم که متقاضی تاسیس شرکت تعاونی بوده‌اند و به آنها مجوز نداده‌اند؟!

وی با تأکید بر اینکه شرکت‌های تعاونی میانکاله باید از ساکنان دهستان میانکاله باشند، می‌افزاید: تعاونی‌های محیط زیست، بومیان و گردشگری، گاومیش‌داران، دامداران و دهیاران، پنج شرکتی هستند که در طول سال در میانکاله فعال و شناخته‎شده هستند و افزایش شرکت‌ها و زیاده‌خواهی‌ها ظلم و ضرر به حال میانکاله است.

رمضانی با اشاره به مشکل تردد ذی‌نفعان میانکاله می‌گوید: دامدار باید صبح زود به محل کار خود برود اما درب نگهبانی پیش از ساعت 6:30 باز نمی‌شود، به همین دلیل خواستار تعامل محیط زیست با دامداران هستیم تا آنها بتوانند در زمان مناسب به گله رسیدگی و شیر را نیز به‌موقع به خارج از محوطه منتقل کنند.

* طرح ممیزی در میانکاله به سرانجام برسد

رئیس هیأت مدیره تعاونی بومیان میانکاله و رئیس هیأت مدیره شرکت تعاونی دامداران می‌گوید: دامدار برای سرکشی به دام، در هر زمان که نیاز باشد باید حضور پیدا کند اما در ورودی و نگهبانی میانکاله با مشکلاتی مواجه هستیم که امیدواریم با نشست برگزارشده، به نتیجه برسیم.

رضا ابوطالبی همچنین از مسائل معیشتی، بهداشتی و نبود امکانات اولیه در میانکاله گفت و معتقد است برای اینکه بتوانیم کار کنیم نیاز به زیرساخت رفاهی داریم و باید به توافقی با محیط زیست برسیم که اگر قرار است برنامه مدیریت و حفاظت مشارکتی محقق شود، به خواسته ذی‌نفعان که بعضاً به ‌لحاظ سبقه خانوادگی دارای سابقه بیش از 400 ساله دامپروری در میانکاله هستند، رسیدگی شود.

وی با اشاره به اینکه از سال 64 تاکنون هنوز طرح ممیزی در میانکاله انجام نشده است، از مسئولان تقاضا دارد این مهم با پیگیری محیط زیست و همکاری منابع طبیعی به سرانجام برسد.

این دامدار از محیط زیست خواست تا اجازه بدهد در واحدهای دامداری مستقر در میانکاله سرویس بهداشتی که از نیازهای ضروری و اولیه است، با یک سازه مناسب و مطمئن ساخته شود.

* استفاده از سازه سازگار و مطمئن در میانکاله تعریف شود

یکی دیگر از دامداران که قدمت فعالیت دامداری آنها در میانکاله به سال 1334 می‌رسد می‌گوید: هنوز پس از 40 سال بحث است که به‌عنوان مثال از حلب‌های مستعمل برای سقف واحدهای دامداری استفاده شود یا نو، و محیط زیست می‌گوید از حلب‌های مستعمل استفاده کنید!

محسن جهانشاهی با اعلام اینکه باید یک سازه سازگار و مطمئن تعریف شود، اظهار می‌دارد: برای کار کارشناسی افرادی به‌کار بگیرند که قوانین محیط زیست را بدانند و خود، محیط زیستی باشند.

وی همچنین خواستار تعیین یک محدوده عرفی برای دامداری‌ها شد و اعلام می‌کند: نسل جدید نمی‌داند سابقه چیست، فعالیت برخی از واحدهای دامداری به پیش از اصلاحات اراضی می‌رسد، برخی به 120 سال و برخی به دوران‌های قبل‌تر بازمی‌گردد که محدوده همه باید مشخص شود.

این ذی‌نفع میانکاله می‌افزاید: پس از 40 سال باید به زبان حقوقی مشترکی برسیم و بحث ممیزی و رفاهیات برای دامداران میانکاله حل شود.

* کار، گره خورده است!

یکی از دامداران میانکاله می‌گوید: بی‌اعتمادی بین محیط زیست و دامدار بر اثر مدیریت‌های نادرست ادوار گذشته صورت گرفته و باقی مانده است.

علی ابوطالبی‌عبدالملکی اعلام می‌دارد که 80 درصد دامداران قدیمی فوت شده‌اند و اکنون دامداری در میانکاله وراثی شده است و در بحث پروانه بهره‌برداری با منابع طبیعی مشکل دارند زیرا این سازمان اعلام می‌کند که پروانه را به نام احدی از وراث صادر می‌کند در حالی‌که این موضوع برای وراث قابل پذیرش نبوده، بنابراین خواسته منابع طبیعی عملاً امکان‌پذیر نیست.

وی با بیان اینکه کار گره خورده است و منابع طبیعی نیز راهکار ارائه نمی‌دهد، می‌گوید: تنها راه معقول این است که پروانه فعالیت برای افرادی که عملاً کار دامداری دارند، صادر شود.

این دامدار اعلام می‌دارد که اگر قرار است بومیان میانکاله در برنامه مدیریت و حفاظت مشارکت حداکثری داشته باشند باید تقابل به تعامل تبدیل شود و سازمان‌های مربوطه در این منطقه به دامدار و نقش حفاظتی او بها بدهند.

* خواسته‌های ذی‌نفعان مورد توجه قرار بگیرد

یکی از موضوعات مهمی که در طرح مشارکتی جهت حفاظت و مدیریت در میانکاله می‌تواند منشأ اثر باشد، بحث «ژئو پارک» است زیرا در این منطقه هم شاهد غنای تاریخی و فرهنگی هستیم و هم تنوع طبیعت زنده را می‌بینیم.

اگر قرار است در ژئو پارک حتی به موفقیت نسبی هم برسیم باید ذی‌نفعان از حداقل زیرساخت‌ها مطابق با آنچه در سایر کشورهای عضو یونسکو و برنامه‌هایی که در چارچوب کمیته انسان و کره مسکون دارند؛ بهره‌مند شده و الگو بگیرند.

گردشگر داخلی و خارجی به‌ویژه اگر یک توریسم واقعی باشد و سفری آگاهانه به مناطق حفاظت‌شده داشته باشد، برای اقامت یک نیم‌روز تا چند روز نیاز به امکانات رفاهی دارد و برای هیچ گردشگری قابل پذیرش نیست که قانون محیط زیست اجازه ندهد حتی یک سرویس بهداشتی در این مناطق ساخته شود! بنابراین بهتر است صورت حقیقی موضوع را ببینیم.

بی‌تردید سختگیری‌های اعمال‌شده و دور از واقعیت نه‌تنها کمکی به محیط زیست نمی‌کند بلکه روح ذی‌نفعان را می‌خراشد، اگر قرار است توسعه‌ای در ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره اتفاق بیفتد و هر واحد دامداری همانند یک پست نگهبانی به مدد محیط زیست بیاید باید ابتدا به خواسته‌های جامعه ذی‌نفع توجه شود.

نمی‌توان این موضوع را پذیرفت که سازمان حفاظت محیط زیست از بالا به موضوع نگاه کرده و بعضاً دستوراتی را صادر کند که با روح مسائل زیست‌محیطی و MAB مغایرت دارد، و در حالی‌که شعار مشارکت بومیان و جوامع محلی را سر می‌دهد از گوش‌سپردن به دغدغه‌های آنها فرار کند، دامداران میانکاله که هر روز شاهد افزایش کرایه حمل و نقل، سبوس و نهاده‌های دامی هستند دردهای اقتصادی خود را پنهان می‌کنند اما بیایید مشکلات پیش پا افتاده آنها در بحث ممیزی و ورود و خروج را حل کنید و اجازه بدهید از امکانات رفاهی اولیه متناسب با ساز و کار زیست‌محیطی بهره‌مند باشند.

بی‌تردید اگر در تصمیمات و برنامه‌ریزی‌های میانکاله به‌معنای واقعی به مشارکت و خواسته‌های معقول بومیان توجه شود، آن‌هنگام می‌توان برنامه انسان و کره مسکون و طرح پایلوت مشارکت در مدیریت و حفاظت پناهگاه حیات وحش را موفق دانست.