خزرخبر:همه ساله با آغاز فصل سرما شاهد شیوع بیماری‌هایی در مازندران هستیم ازجمله آن شپش است که بیشتر در مدارس دخترانه شیوع دارد.

شپش سر یک مسأله بهداشت عمومی و یک معضل اجتماعی در بسیاری از نقاط جهان  است؛ بدیهی است، مشکل دسترسی به آب برای استحمام، عدم رعایت بهداشت فردی، کوتاهی اولیا در تأمین وسایل بهداشتی و طبقه اجتماعی ـ اقتصادی بر سطح بروز و شیوع آن مؤثر است.

جدا از بحث بیماری به‌ دلیل بحث‌های اجتماعی برخی که مبتلا به بیماری هستند سعی می‌کنند این موضوع را پنهان کنند که این امر معضلات ناگواری به همراه دارد.

موضوعی دیگری که خانواده‌ها را نگران و نگران‌تر می‌کند این است که فردی سال گذشته با این مشکل روبه‌رو شد و تمامی مراحل درمان را به‌ صورت کامل انجام داده با آغاز فصل سرما مجدد به این بیماری دچار می‌شود.

بحث دیگر این بوده هنوز در ارتباط با شپش باورهای نادرستی در میان مردم رواج دارد و در برخی موارد برخی مسائل اجتماعی نیز به این باورها دامن می‌زند.

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در این‌باره ، اظهار کرد: بیماری‌های پوستی انگلی از زمان‌های این بیماری قدیم شناخته شده که در سراسر جهان رخ می‌دهد.

محمدرضا پارسایی با بیان اینکه بیماری‌های پوستی انگلی با وجود آمار قابل توجه، گستردگی آن، توسط جامعه علمی و نظام‌های سلامت بعضا  مورد غفلت قرارگرفته است، اضافه کرد: واقعیت امر این است که این دسته از بیماری‌ها خیلی کم مورد توجه قرار گرفته و تلا‌ش‌های برنامه‌ای برای کنترل آنها در سطح جوامع براساس برنامه‌های ملی و بین‌المللی به‌ندرت انجام شده است.

وی ادامه داد: گال، شپش سر و شپش عانه در سراسر جهان رخ می‌دهند، اما شپش بدن محدود به کشورهای با آب و هوای سرد بوده و تقریبا در مناطق استوایی وجود ندارد.

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران تصریح کرد: انگل اجباری خارجی و خون‌خوار جوامع انسانی است که قدمت آن به دوران پیش از تاریخ برمی‌گردد گرچه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی شپش داشته اما کماکان این انگل، گستردگی جهانی دارد.

پارسایی افزود: آلودگی به شپش علاوه بر ایجاد مشکلات روانی برای دانش‌آموزان و خانواده آنها ،می‌تواند موجب ایجاد اختلالات جسمی و بیماری‌های ثانویه منتقله توسط شپش بدن ازقبیل تیفوس اپیدمیک، تب راجعه و تب خندق شود.

وی بیان کرد: بزرگ‌ترین مشکل روانی آن ایجاد حس مشمئزکننده‌ای است که در دوستان و اطرافیان فرد مبتلا به وجود آمده و به مختل شدن روابط بین فردی می‌انجامد.

* انسان با هر زمینه اقتصادی و اجتماعی در معرض خطر ابتلا به شپش سر قرار دارد

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران با اعلام اینکه با توجه به اهمیت بیماری و با هدف کنترل پیشگیری از شپش سر، برنامه غربال‌گری و پیشگیری پدیکلوزیس سر در مدارس کشور اجرا می‌شود، اضافه کرد: شپش سر به رنگ خاکستری و بدن آن مسطح، سر آن مخروطی و دارای دو چشم ساده و برجسته بوده که اندازه متوسط آن 1.3 میلی‌متر است که معمولا تخم‌های خود را به موهای سر می‌چسباند .

پارسایی افزود: شپش بدن نیز تقریباً هم‌شکل شپش سر بوده با این تفاوت که اندازه آنها نسبت به شپش سر بزرگتر و حدود 3 میلی‌متر است شپش بدن بیشتر روی لباس‌ها بسر برده و برای  تغذیه، خود را به نازک‌ترین قسمت بدن می‌رساند و تخم‌های خود را روی تار و پود لباس می‌چسباند.

وی اضافه کرد: شپش عانه رنگ این شپش هم خاکستری بوده و سر آن در یک فرو رفتگی موجود در سینه قرار دارد و اندازه آن یک تا 1.5 میلی‌متر است.

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران درباره مشخصات زیستی و سیر تکاملی شپش سر، تصریح کرد: شپش انگل اختصاصی انسان و خون‌خوار بوده و در روز دو یا سه بار از خون انسان به کمک نیش خود تغذیه می‌کند، چرخه زندگی شپش شامل سه مرحله تخم، نمف و بالغ است.

پارسایی یادآور شد: شپش سر در لابه‌لای موهای سر زندگی می‌کند و دارای شش پا است و طوری خلق شده‌اند که قادر به چنگ زدن به مو باشد ولی توانایی پریدن ندارد و شکستن هر پا با شانه زدن مداوم موجب مرگ شپش می‌شود.

وی ادامه داد: شپش ماده بالغ طی عمر حدودا یک ماهه خود، روزانه تقریباً 4  تخم می‌گذارد این تخم‌ها در یک کپسول بسیار چسبناک قرار گرفته‌اند و از فاصله تقریبا 5 میلی‌مترى ریشه مو به ساقه مو می‌چسبد و به‌راحتى جدا نمی‌شود.

مدیرگروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران  با اشاره به اینکه مقاومت شپش در خارج از بدن انسان کم و نسبت به تغییرات درجه حرارت خیلی حساس بوده و بدن میزبان تب‌دار را به ‌دلیل افزایش درجه حرارت فورا ترک می‌کند، گفت: در درجه حرارت 52 درجه سانتی‌گراد در عرض چند دقیقه از بین می‌رود و همچنین شپش سر در خارج از بدن انسان حداکثر طی مدت 24 تا48 ساعت از بین خواهد رفت.

پارسایی بیان کرد: انتقال شپش انسان فقط از انسان به انسان ممکن است و موجود دیگری نمی‌تواند به‌عنوان مخزن عمل کند.

وی با بیان اینکه انسان با هر زمینه اقتصادی و اجتماعی در معرض خطر ابتلا به شپش سر قرار دارد، افزود: این آلودگی به‌ویژه در مدارس ابتدایی ممکن است همه‌گیر شود، آلودگی به این شپش نزد دختران بیش از پسران و در کودکان شایع‌تر از افراد بالغ است .

مدیرگروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران یادآور شد: انتقال شپش سر عمدتاً در اثر تماس با اشیای آلوده ازجمله حوله ،شانه ،کلاه، مقنعه،چادر نماز، متکا و لباس‌های خواب که به‌طور مشترک مورد استفاده قرار گیرند و یا اینکه در یک‌جا برروی هم قرار داده شوند صورت می‌گیرد، همچنین به‌وسیله صندلی‌های سالن‌های اجتماعات، کلاس‌ها، وسایل نقلیه عمومی، کمدهای لباس و رخت‌کن استخرها انتقال ایجاد می‌شود.

پارسایی با بیان اینکه بالا بردن آگاهی‌های بهداشتی خانواده‌ها در هر جامعه مهم‌ترین نقش را در تشخیص به‌موقع و درمان سریع افراد مبتلا دارد، گفت: اطلاع‌رسانی به جامعه تا در صورت مشاهده آلودگی به شپش به واحدهای بهداشتی درمانی مراجعه و تا تکمیل کاملل درمان همکاری کنند.

وی با تأکید بر اینکه معلمان و مربیان بهداشت مدارس نقش بسیار مهمی در بیماریابی و شناسایی مخازن اصلی آلودگی دارند آموزش راه‌های شناسائی آلودگی به شپش به آنها، نقش بسزایی در کاهش موارد ابتلا دارد، افزود: شپش سر عمدتاً در لابه‌لای موهای عقب و پشت گردن و بالای گوش زندگی کرده و تخم‌گذاری می‌کند، در هنگام بیماریابی توجه به این نواحی کمک‌کننده خواهد بود و در صورت وجود غدد لنفاوی متورم و دردناک در نواحی پس سر و پشت گوش‌ها حتماً باید به فکر آلودگی به شپش سر بود.

مدیرگروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران یادآور شد: در مواجه با هر مورد زخم در ناحیه پس سر باید به فکر آلودگی به شپش سر بوده و از این لحاظ، معاینه و بررسی‌های لازمه از نظر شناسایی رشک یا شپش نیز انجام شود.

پارسایی با تأکید بر اینکه درمان فردی در آلودگی به شپش تأثیرگذار نیست حتی اگر با بهترین روش‌ها نیز درمان شود، خاطرنشان کرد: در صورتی‌که در مجاورت و تماس نزدیک با یک فرد آلوده به شپش قرار داشته باشد حداکثر تا دو هفته بعد مجدداً آلوده می‌شود لذا مهم‌ترین اصل در مبارزه با شپش بررسی و درمان اطرافیان افراد آلوده در صورت ابتلا به شپش و رفع آلودگی از تمامی لوازم  وسایل مورد  استفاده افراد به‌صورت همزمان است.

وی با تأکید بر اینکه فقر نقش مهمی در مکانیسم انتقال شپش سر ایفا می‌کند، خاطرنشان کرد: میزان آلودگی در کودکان که در یک محلات فقیر شهری زندگی می‌کنند بیشتر است، شیوع آلودگی به‌طور قابل توجهی وابسته به درآمد خانواده است.

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران تصریح کرد: شیوع آلودگی به انواع شپش متغیرهایی مثل سن، جنس،نژاد و وضعیت اقتصادی، اجتماعی موثر شناخته شده ولی آلودگی در تمام گروه‌های سنی دیده می‌شود و در این میان شپش سر در کودکان سنین مدارس ابتدایی شایع‌تر بوده و اگرچه به‌طور معمول شپش در جوامع فقیر و متراکم شایع‌ترر  است ولی در شرایط همه‌گیری تمامی طبقات اجتماعی اقتصادی جامعه را فرا می‌گیرد.

پارسایی یادآور شد: از نظر مکانی مدارس به‌ویژه مدارس دخترانه از مکان‌هایی با ظرفیت بالا در بروز همه‌گیری‌های شپش محسوب می‌شود.

وی افزود: همچنین استعداد ابتلا در جنس مونث به علت داشتن موهای بلندتر و همچنین امکان استفاده مشترک از وسایلی ازجمله برس و شانه بیشتر است.

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران با بیان اینکه وضعیت آلودگی در ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه در حد متوسط بوده است، گفت: میزان ابتلا در کشور به‌طور معمول بین یک تا 3 درصد بوده که با فرا رسیدن فصل سرما و تغییرات محیطی ممکن است این درصد کمی افزایش یابد.

پارسایی با اشاره به اینکه شاخص‌های آلودگی به پدیکلوزیس سر(شپش سر) طی 3 سال گذشته تقریباً 1.5 برابر افزایش داشته است، افزود: بیشترین گروه سنی آلوده به پدیکلوزیس سر گروه سنی 6 تا 12 سال با درصد حدود 43درصد از کل موارد آلودگی در مازندران را شامل می‌شود.

وی یادآور شد: همچنین از کل موارد آلوده طی سه سال گذشته آلودگی در جنس زن با درصد معادل 79درصد را به خود اختصاص داده که تعداد موارد آلوده در شهر نسبت به روستا تقریباً 2 برابر بوده است.

* حدود 64درصد کل موارد آلوده به شپش سر از سطح مدارس مازندران گزارش شد

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران ادامه داد: حدود 64درصد کل موارد آلوده به شپش سر از سطح مدارس استان گزارش شد که اساس درمان متاثر از رعایت دقیق اصول بهداشت فردی و دسترسی، انجام استحمام منظم، امکان تعویض منظم و صحیح البسه است.

پارسایی تصریح کرد: در درمان آلودگی به انواع شپش باید درمان اپیدمیولوژیک شناسایی منابع و مخازن آلودگی از طریق بررسی اعضا خانواده و موارد تماس و درمان دسته جمعی آنها به‌عنوان زیر بنای عملکرد کنترلی مورد توجه قرار گیرد که ضروری است شانه، برس، کلاه، روسری، بالش، ملحفه و سایر وسایل شخصی که در انتشار آلودگی نقش دارند نیز از نظر رفع آلودگی به رشک و شپش مورد توجه قرار گیرد.

وی خاطرنشان کرد: در تمامی موارد باید افراد درمان شده یک هفته بعد از درمان اولیه تحت درمان مجدد قرار گیرند که تأکید ما این بوده در آموزش مراقبت افراد آلوده به‌ویژه دانش‌آموزان به مسائل روانی و اجتماعی فرد آلوده و خانواده وی توجه شده و از هرگونه  توهین و آزار روانی پرهیز شود.

مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران با اشاره به اینکه شست‌وشوی مرتب سر با صابون و شامپو وآب گرم تعداد شپش‌های بالغ را کاهش می‌دهد، افزود: هیچ یک از ترکیبات نمی‌توانند تخم‌ها را که به موها چسبیده‌اند از آن  جدا کنند که در هر دو مورد پس از درمان لازم است به مواردی توجه شود.

پارسایی با تأکید بر اینکه رعایت بهداشت فردی مهم‌ترین تاثیر در پیشگیری از آلودگی به شپش را دارد، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه بیشترین میزان آلودگی در دانش‌آموزان مقاطع مختلف به‌ویژه مقطع ابتدایی و در دختران گزارش شده، لذا پیشگیری و کنترل آلودگی دانش آموزان به پدیکلوزیس شپش سر در مدارس استان از مهم‌ترین فعالیت‌های اجرایی محسوب می‌شود.

براساس این گزارش، اگر در گذشته ابتلا به شپش در برخی مدارس، دیده می شد، در سال‌های اخیر با کاهش تعداد مربیان بهداشت، شیوع شپش وضعیت دیگری به خود گرفته و ابتلا به شپش به شدت افزایش یافته که لازم است در این زمینه تمهیدات لازم اندیشیده شود.