خزرخبر: مشکل کم‌آبی و کمبود منابع آبی مناطق مختلف مازندران به ویژه بخش گهرباران شهرستان میاندورود را با بحران آب و خشکسالی مواجه کرده است و در بیشتر دید و بازدیدهای عید امسال تنها بحث مردم بعد از احوالپرسی نگرانی از کم‌آبی و ادامه روند کار کشاورزی است.

سال‌های گذشته در چنین روزهایی مردم منطقه گهرباران در تکاپوی آماده‌سازی زمین‌های شالیزاری بودند تا مایحتاج زندگی یک ساله خود را بتوانند تأمین کنند.

اما امسال تاکنون خبری از کار کشاورزی نیست، بسیاری از مردم منطقه شغل اصلی آنها وابسته به کشاورزی است و کشاورزان معتقد هستند که اگر کار کشاورزی تعطیل شود دیگر منبع درآمدی برای تأمین زندگی خود ندارند.

شوکی که دیر به کشاورزان این منطقه رسیده است این بود که مسئولان آب منطقه‌ای تنها در روزهای پایانی سال به فکر این افتادند که کمبود آب داریم، این در حالی است که اگر این کم‌آبی زودتر اعلام می‌شد کشاورزان می‌توانستند به فکر کشت دیگری به جز برنج برای تأمین مایحتاج زندگی خود باشند.

تغییر اقلیم، کاهش نزولات جوی و خشکسالی‌های اخیر در مازندران، بحران آب را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مهم، پیش روی تمام بخش‌ها از جمله کشاورزی قرار داده است.

اقتصاد بیشتر خانوارها به‌ ویژه مناطق روستایی بخش گهرباران شهرستان میاندورود بر پایه کشاورزی بنا نهاده شده و در طول سال‌‌های گذشته کاهش نزولات جوی و بحران کم‌آبی مشکلاتی را برای بهره‌برداران این بخش ایجاد کرده است.

امسال هم با شروع فصل گرما این قطعی و نبود آب باز هم مردم روستاهای استان را دچار چالش کرده است، البته برخی از روستاها همواره در طول سال با این مشکل روبرو هستند اما در حال حاضر تقریباً همه روستاهای مازندران از غرب استان در کلاردشت، نوشهر و ... تا روستاهای شهرستان میاندورود، بهشهر در شرق برای تأمین آب شرب مشکل دارند.

حل مشکل آب در بخش کشاورزی از نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا کشاورزان استان دچار خسارت، ضرر و زیان نشوند.

یکی از نگرانی‌های کشاورزان در فصل برداشت محصول بحث خرید تضمینی است که در سال‌های اخیر به دغدغه جدی کشاورزان تبدیل شده است.

با وجود کم‌آبی دیگر رمقی برای این قشر زحمتکش نمانده است و نگران هستند تا واردات ضربه نهایی را بزند.

کشاورزان معتقد هستند این کم‌کاری مسئولان راه را برای دلالان و سودجویان باز می‌کند تا از این فرصت سوءاستفاده کرده و واردات برنج را چندبرابر کنند.

مازندران 460 هزار هکتار زمین کشاورزی دارد و سالانه حدود 7 میلیون تن انواع محصول از آنها برداشت می‌شود تا امنیت غذایی کشور تضمین شود.

میانگین حجم رواناب هفت رودخانه دائمی و مهم استان که 70 درصد آب کشاورزی این خطه را تأمین می‌کنند در سال آبی جاری ( مهر تا اسفند 96) نسبت به دوره شاخص 50 ساله با کاهش 46 تا 75 درصدی مواجه بوده و در حال حاضر حجم رواناب‌های رودخانه‌های نکارود منفی 53 درصد، تجن منفی 75، تلار منفی 62، بابلرود منفی 46 ، چالوس منفی 29، چشمه کیله تنکابن منفی 31 درصد نسبت به دوره شاخص است و همچنین رودخانه هراز به عنوان مهم‌ترین رودخانه مازندران که سالانه یک میلیارد متر مکعب رواناب را از خود عبور می‌دهد با منفی دو درصد نسبت به شاخص 50 ساله مواجه است.

* تمامی نقاط مازندران متأثر از کم‌آبی است

مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با اشاره به کاهش آبدهی چشمه‌ها گفت: طی 10 سال اخیر میزان منابع آب استان تا 15 درصد و آبدهی رودخانه‌ها تا 20 درصد کاهش داشته است که در مجموع باعث روند نزولی منابع آب و کاهش 40 میلیون متر مکعب ذخیره آب‌های زیرزمینی و کاهش آبگیری آب‌بندان‌ها و سدها شده است.

محمدابراهیم یخکشی اظهار کرد: 2 میلیارد متر مکعب از منابع آبی استان از آب‌های سطحی است و تقریباً تمامی نقاط استان متأثر از کم‌آبی است.

وی افزود: در کارگروه تشکیل‌شده در استانداری پیش‌بینی شده است که امسال 600 متر مکعب کاهش آب در فصل زراعی جاری داشته باشیم.

این مسئول به اقدامات متعدد در کارگروه آب کشاورزی و آب شرب اشاره کرد و گفت: در این کارگروه عمده مسائل مربوط به اصلاح شبکه، کشت جایگزین، تشکیل کارگروه‌های عملیاتی در هر شهرستان با حضور دستگاه‌های مرتبط، اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها و کشت برنج کم آب بر و اختصاص اعتبار در فصل زراعی مطرح شده است.

یخکشی گفت: با توجه به تکرار کم‌آبی، کارگروه ملی سازگاری با کم آبی در این زمینه تشکیل شده است که جمعی از وزرا طی نامه‌ای به رئیس جمهور ضمن هشدارهای کم‌آبی خواستار رویکرد مدیریت یکپارچه در مدیریت بحران آب و لزوم همکاری همگان شدند.

وی با بیان اینکه آب یک مسأله چند بعدی است و همه دستگاه‌ها باید در حل بحران آن مشارکت داشته باشند، افزود: فرمانداران، شورای حفاظت از منابع آب را در ایام زراعی داشته باشند.

مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران جایگزین کردن نوع کشت‌های کم‌آب‌بر، نوبت‌دهی آب، اطلاع‌رسانی، کشت برنج کم‌آب‌طلب، باروری ابرها را از برنامه‌های مهم شورای حفاظت از منابع آب استان مازندران اعلام کرد و گفت: در زمینه آب شرب نیز حفر چاه و اصلاح شبکه‌ها را داریم.

وی گفت: کاهش بارندگی و رواناب‌های رودخانه‌های دائمی باعث شد تا شرکت آب منطقه‌ای نوبت‌دهی منابع آبی استان را امسال یک ماه زودتر شروع کرده و جهاد کشاورزی نیز اخطار کم‌آبی صادر کند.

* تحلیل دمای هوای مازندران

براساس داده‌های ثبت‌شده 15 ایستگاه هواشناسی همدیدی استان (9 ایستگاه ساحلی و جلگه‌ای و 6 ایستگاه کوهستانی) مقدار بارش دریافتی استان در اسفند سال 1396 حدود 24 میلی‌متر بوده که در مقایسه با مشابه دوره آماری حدود 59 درصد کاهش داشته است.

بارندگی اسفندماه دوره آماری حدود 59 میلی‌متر ثبت شده است. رنج بارندگی نقطه‌ای استان در بین 15 ایستگاه مذکور در اسفندماه سال 1396 بین حدود 11(کجور) تا حدود 52 (رامسر) میلی‌متر بوده است. همچنین مقدار بارش اسفند سال 1396 در مقایسه با مشابه اسفند سال 1395 حدود 9 میلی‌متر افزایش داشته است.

نکته قابل توجه بارش اسفند سال 1396 در مقایسه با مشابه دوره آماری این است که در تمامی ایستگاه‌های همدیدی استان شاهد کاهش بارش بین 32 (بلده) تا حدود 80 (آمل)درصد بوده‍‌ایم.

از لحاظ مکانی مقدار کاهش بارش اسفندماه سال 1396 در مقایسه با مشابه دوره آماری در منطقه جلگه‌ای و ساحلی استان حدود 12 درصد بیشتر از مناطق کوهستانی بوده به نحوی که در منطقه جلگه‌ای و ساحلی حدود 63 و در مناطق کوهستانی حدود 52 درصد کاهش بارش داشته‌ایم.

همچنین این کاهش در نواحی مرکزی و  شرقی استان بیشتر بوده است.

براساس داده‌های ثبت شده 15 ایستگاه هواشناسی همدیدی استان بارش سال 1396 استان حدود 556 میلی‌متر بوده که در مقایسه با مشابه سال گذشته و دوره آماری به ترتیب حدود 21 و 19 درصد کاهش داشته است.

قابل ذکر است بارش سال 1395 استان 708 و یک سال دوره آماری حدود 687 میلی‌متر است.

براساس ایستگاه‌های شاهد اشاره شده، متوسط مجموع بارش 6 ماهه اول سال زراعی جاری(از اول مهرماه 96 الی 29 اسفند 96) حدود 415 میلی‌متر بوده که در مقایسه با مشابه سال گذشته حدود 2 درصد افزایش و در مقایسه با مشابه دوره آماری حدود 9 درصد کاهش داشته است.

میانگین بارش در بازه زمانی مذکور در ایستگاه‌های ساحلی و جلگه‌ای استان حدود 538 میلی‌متر بوده که نسبت به مشابه سال گذشته و دوره آماری به ترتیب حدود سه درصد افزایش و هفت درصد کاهش داشته است،این مقدار در ایستگاه‌های کوهستانی استان حدود 230 میلی‌متر بوده که در مقایسه با مشابه سال گذشته و دوره آماری به ترتیب حدود سه و 27 درصد کاهش داشته است.

براساس داده‌های نقطه‌ای 15 ایستگاه‌های سینوپتیک هواشناسی استان مازندران، میانگین دمای اسفند ماه سال 1396 حدود 6/10 درجه سانتی‌گراد بوده که در مقایسه با مشابه سال 1395 حدود  9/1 و دوره آماری 2/2 درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است.

رِنج میانگین دما در ایستگاه‌های همدیدی استان بین 7/5 (بلده) تا 5/16 (قراخیل قائم‌شهر) درجه سانتی‌گراد در نوسان بوده است.

بر اساس داده‌های ثبت شده 15 ایستگاه هواشناسی استان متوسط دمای استان در سال 1396 حدود 3/16 درجه سانتی‌گراد بوده است که نسبت به مشابه سال 1395 و دوره آماری به ترتیب حدود 2/1 درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است.

* زنگ خطری که خیلی وقته به صدا درآمده است

مدیرکل هواشناسی مازندران گفت: سازمان هواشناسی کشور و ادارات کل وابسته به آن در مراکز استان‌ها، متولی و مسئول پایش شرایط جوی و اقلیمی کشور و منطقه مورد مطالعه خود هستند.

سید محمدرضا رضوی اظهار کرد: کارشناسان متخصص در حوزه‌های مختلف این سازمان به صورت 24 ساعته و تخصصی شرایط آب و هوایی را رصد و بررسی کرده و به صورت گزارش در اختیار مدیران بالادستی جهت ارائه به مسئولان و خبرگزاری‌های جمعی قرار می‌دهند. با توجه به اینکه شرایط جوی یک استان، متعلق به یک محدوده جغرافیایی کوچک و محدود نبوده بلکه با شرایط جوی منطقه بزرگ در حد نیم‌کره ارتباط مستقیمی دارد، لذا پایش و بررسی شرایط جوی با دید وسیع‌تری در ابعاد مختلف لازم و ضروری است.

وی افزود: با توجه به موارد اشاره شده و بررسی کارشناسی از شرایط جوی و اقلیمی استان، مواردی از مهم‌ترین مسائل روز درباره شرایط آب و هوایی و تاثیرات آن بر استان است که باید توجه ویژه‌ای در این‌باره صورت گیرد.

این مسئول ادامه داد: با توجه به گرمایش جهانی و تاثیر آن در نوسانات جوی و اقلیمی و تغییر اقلیم، ظرفیت منابع آبی استان برای جمعیت دائم و فعالیت‌های اقتصادی در حال کاهش است و چه بسا در آینده نه چندان دور از چالش‌های اساسی استان است(در واقع در حال حاضر زنگ خطر آن به صدا درآمده است).

رضوی گفت: تغییر کاربری اراضی مناطق کشاورزی، منابع طبیعی و جنگل‌ها و تبدیل این مناطق به مناطق مسکونی و ویلاسازی افراد بومی و غیر بومی(مهاجر) موجب تغییر چهره زمین، به هم خوردن موازنه انرژی ورودی خورشید(افزایش آلبیدو)، کاهش جذب آب حاصل از بارش به سفره‌های زیرزمینی، تخریب محیط زیست، تولید و رهاسازی زباله، مسائل سیستم فاضلاب شهری و آلودگی منابع آبی و غیره شده و با روند کنونی در آینده نه چندان دور وضعیت بغرنج تر می‌شود.

مدیرکل هواشناسی مازندران اظهار کرد: تخریب مراتع و کاهش کیفی و کمی آن بر اثر عدم توازن بین دام و مراتع (یکی از اثرات منفی آن کاهش نفوذپذیری خاک بوده و نتیجه آن افزایش سیلاب است) که نوسانات و تغییرات شرایط اقلیمی و همچنین افزایش نیاز مواد غذایی و فرآورده‌های دامی جمعیت مضاعف(جمعیت مهاجران دائمی باعث افزایش ضریب تراکم جمعیت نسبت به مساحت در سال‌های اخیر شده است)  هم مزید بر علت آن شده است، باعث آثار سوء در تغذیه منابع آب‌های زیرزمینی، آلودگی منابع آبی، از بین رفتن کیفیت خاک و افزایش سیلاب در اثر آن شده است.

این مسؤول خاطرنشان کرد: با توجه به افزایش در فراوانی، شدت و مدت خشکسالی کشورو تبدیل خشکسالی‌های اخیر بیشتر نقاط کشور و استان‌های همجوار جنوبی مازندران به مرحله بحرانی اقتصادی و اجتماعی(اثرات خشکسالی دارای چهار مرحله هستند که عبارتند از؛ خشکسالی هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژی ، اقتصادی و اجتماعی)، آهنگ مهاجرت جمعیت استان‌های تاثیرپذیر از خشکسالی نوع چهارم به سمت استان‌های همجوار از جمله استان مازندران که دارای شرایط بهتر اقلیمی و اقتصادی هستند از مدت‌ها قبل شروع شده و در حال حاضر به شدت رو به افزایش است.

رضوی بیان کرد: این واقعیت را می‌توان از افزایش جمعیت مناطق روستایی استان که با سکونت افراد غیر بومی همراه است، مورد بررسی قرار داد، با توجه به روند تغییرات آب و هوایی در استان، اقلیم، منابع آبی، مساحت زمین و اکوسیستم استان پاسخگوی جمعیت روبه افزایش را ندارد و چالش‌های زیادی از جنبه‌های مختلف طبیعی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بر استان وارد می‌شود.

* چالش کم‌آبی در 3 هزار هکتار از اراضی شالیزاری بخش گهرباران

مدیر جهاد کشاورزی میاندورود سطح زیر کشت برنج در سال زراعی 97-96 این شهرستان را حدود 8 هزار هکتار عنوان کرد و توصیه کرد که برای پیشگیری از هرگونه تنش کم‌آبی به‌ ویژه در مناطق پایین دست،کشاورزان از آب‌های سطحی و روان‌آب‌ها استفاده بهینه کنند و رقم‌های محلی را جایگزین رقم‌های پرمحصول کرده و یا در نقاط بحرانی جایگزینی کشت برنج را در دستور کار خود قرار دهند.

سیدشبر موسوی با اشاره به اینکه 3 هزار هکتار از اراضی شالیزاری بخش گهرباران با چالش کمبود آب مواجه است و کشاورزان نمی‌توانند کشت برنج داشته باشند، اظهار کرد: به کشاورزان اعلام شد محصولاتی که در گذشته سابقه کشت در منطقه را داشتند مانند سویا، پنبه، آفتابگردان را دوباره کشت کنند.

وی با اعلام اینکه در حال بررسی هستیم تا کشت مناسب به کشاورزان معرفی شود، افزود: سویا، پنبه و آفتابگردان می‌تواند جایگزین کشت برنج در اراضی کشاورزی میاندورود باشد.

موسوی بیان کرد: روستاهای ورکلا، اسرم، ماکران، طبقده، ولوجا، عزت‌الدین، سوربن، تازه‌آباد سپاه دارای از آب چاه و آب‌بندان استفاده می‌کنند.

* هیچ امیدی برای کشت برنج نداریم

بخشدار گهرباران با اشاره به اینکه سال گذشته زراعی وضعیت خوب و ثابتی داشته‌ایم، گفت: منابع آبی سد شهید رجایی ساری 130 میلیون مترمکعب آب بود که براساس اعلام امور منابع آب و آب منطقه‌ای به‌دلیل نزولات کم آسمانی به 70 میلیون مترمکعب رسیده است.

محمدحنیف سورکی‌آزاد تصریح کرد: از میزان 70 میلیون مترمکعب آب باید 20 میلیون مترمکعب پشت سد باشد، 10 میلیون مترمکعب برای آب شرب ساری و 40 میلیون مترمکعب باقی می‌ماند که جوابگو برای کشت برنج در مناطق پایین‌دست نیست.

وی با بیان اینکه با منابع موجود آب اشتباه بزرگی است که کشاورزان بخواهند اراضی را آماده کشت برنج کنند، ادامه داد: آب منطقه‌ای 12 اسفند 96 و امور منابع آب 14 اسفند طی نامه‌ای اعلام کردند که مشکل کمبود آب داریم و بخشداری گهرباران نیز 15 اسفند به دهیاری‌ها و شوراهای منطقه اعلام کرده است که کشاورزان نمی‌توانند کشت برنج داشته باشند.

این مسئول با اعلام اینکه هیچ امیدی برای کشت برنج در سال زراعی جدید نداریم، گفت: با توجه به شرایط جوی کسی مقصر نیست و نمی‌شود کاری انجام داد.

براساس این گزارش، آمار کاهش بارندگی و رواناب‌های رودخانه‌ها و خالی ماندن قابل توجه ظرفیت سدها و آب‌بندان‌‌های مازندران به معنای در پیش بودن سالی سخت برای کشاورزان به ویژه برنجکاری در این استان است.