خزرتیترخبر: قلعه کنگلو، در 30 کیلومتری پل‌سفید و در منطقه خطیرکوه واقع شده است،این بنا، آخرین حلقه ارتباطی یک حوزه فرهنگی باستانی است که قلعه به قلعه پیش می‌رود و به دژغار اسپهبد خورشید و سرانجام به کنگلو می‌رسد.

بنا بر روی تپه‌ای صخره‌ای و در آغوش کوه‌های سر به‌ فلک کشیده ساخته شده که دسترسی‌پذیری آن را سخت کرده و همین امر جنبه تدافعی و احتمال قلعه بودن بنا را شدت بخشیده و از دیگر سوی، گذشتگان عموما پرستشگاه‌های خود را بر بلندای صخره‌ها و در آرامش کوهستان‌ها بنا می‌کرده‌اند و این امر احتمال پرستشگاه بودن آن را نیز قوت بخشیده، اما در هر حال آنچه که امروز از این بنا پس از گذر دوران و حوادث طبیعی و یا تخریب‌های انسانی سهوی و عمدی در اختیار است، به‌ طور یقینی نمی‌توان گفت این بنای باستانی قلعه است یا پرستشگاه.

مسیر U شکلِ رفتن به قلعه از پایین دستِ جاده‌ روستای کنگلو آغاز می‌شود، طی مسیر می‌توان آثار برخی حفاری‌ها را مشاهده کرد و بلد مسیر که خود از اهالی این روستا است، از داستان کاوش باستان‌شناسان میراث و یافتن گنجی که بروز نیافت می‌گوید داستانی که حاکی از اعتماد پایین مردم به سازمان میراث در آشکارسازی یافته‌ها است اما این تنها داستان اهالی منطقه نیست و بیشتر داستان‌ها مربوط به جستجوی گنج توسط برخی از افراد است، امری که شنیدن آن برای همه عادی شده.

مناطق غنی عموما مقصد دستبرد حفاران غیرمجاز است؛ افرادی که جهش اقتصادی خود را در یافتن گنج‌های باستانی دنبال می‌کنند و در این راه، اگر تاریخ این سرزمین در فلزات گران‌بها نگنجد ویران می‌شود.

پس از طی مسیری، کمی بیشتر از یک ساعت با پای پیاده، می‌توان به پای بنا رسید، بنایی سرخ‌فام با دو بال گسترده نوزده متری به شمال و جنوب، از سمت پشت بنا، دره‌ای به عمق حدود ۳۵۰ متر خودنمایی می‌کند.

بدنه اصلی قلعه، بیضی شکل و سه طبقه بوده که اکنون تنها دیواره‌ای با دو طاق و پنجره‌ای در درون طاق‌ها، از آن باقی مانده است؛ هر چند همین‌ها هم برای تاریخ‌دوستان حرف‌های بیشمار و لذت وافر دارد، حس شگفت لمس بنایی که حدود یک هزار و ۵۰۰ سال عمر دارد و گرمای دستان بی‌شماری را بر روی خود به یاد دارد.

سنگ و ساروج باقی مانده از گذر دوران‌ها، زخمی یادگاری نوشتن‌های افرادی است که تخریب میراث گذشتگان را به نسل آینده پیشکش کرده‌اند و از نوشتن نام خود بر روی بنا به‌عنوان تخریب‌گر، خجالتی نداشته‌اند.

سمیه نوری، باستان‌شناس، با اشاره به وظیفه حفاظت و حراست از بناهای تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان متولی امر، بر فرهنگ‌سازی در حفظ مواریث تأکید کرد و افزود: سازمان برای حمایت از میراث تاریخی بوجود آمده اما به‌تنهایی این امر ممکن نیست، چراکه گاهی سازمان حمایت، بازسازی و مرمت می‌کند اما بازدیدکننده‌ها رعایت نکرده و بنا را تخریب می‌کنند، چنانچه بارها توجه کرده‌ایم که بازدیدکننده خارجی با نوک پا در داخل بنا راه می‌رود تا آسیب کمتری به کف برساند اما بازدیدکننده داخلی حتی تکه‌ای از بنا را کَنده و باخود برده است و یادگاری نوشتن‌ها که جای خود را دارد.

این مدرس دانشگاه، با اشاره به موقعیت استراتژیک این قلعه و کارکرد ارتباطی بنا، احتمال بیشتر را به قلعه بودن بنا داد و با بیان اینکه این بنا حتما بسیار ویژه بوده که از جمله آخرین مقر سقوط ساسانیان بوده است، افزود: با این حال از آنجا که بنا زبانی ندارد که کاربری خود را بگوید نمی‌توان بطور یقین درباره کاربری بنا صحبت کرد و فرضیات ما بر مبنای برداشت‌هایمان است و با توجه به اینکه یکی از احتمالات کاربری بناهای مرتفع از دید باستان‌شناسان، احتمال کاربری پرستشگاه است، این احتمال همراه قلعه بودن بنای کنگلو، متصور است.

نوری با بیان اینکه قلعه کنگلو بواسطه نوع سازه، مصالح و طاق‌های آن، پلانی با زیربنای اشکانی ساسانی معرفی می‌شود، افزود:هر بنایی در طی زمان خراب و بازسازی می‌شود و با توجه به اینکه این بنا تاکنون سرپا ایستاده، قطع یقین این بنا در دوره اسلامی نیز استفاده، مرمت و بازسازی شده اما هر چقدر به‌سمت معاصر پیش می‌رویم نگهداری از بناها ضعیف‌تر و آسیب به بنا بیشتر شده است.

وی با بیان اینکه باید با فرهنگ‌سازی، ضرورت و اهمیت حفظ بنای تاریخی مشخص شود، چراکه حراست از بناهای دور از دسترس، همچون کنگلو، سخت است و نمی‌توان برای هر بنا یک محافظ در نظر گرفت، افزود: نگاه جستجوی گنج، آنچه که در میان مردم در رابطه با آثار تاریخی مصطلح است موجب آسیب به همه آثار و بناهای تاریخی می‌شود.

این باستان‌شناس یکی از دلایل توجه کمتر به آثار میراثی را ترکیب دو موضوع گردشگری و میراث، در یک سازمان دانست و افزود: توجه به حفاظت و حراست از آثار میراثی کم و در عین حال توجه و ترویج گردشگری زیاد است و ما با حجم عظیمی از گردشگر مواجه هستبم که می‌خواهند آثار را ببینند، درحالی‌که حفاظت آنچنانی انجام نمی‌شود و نتیجه؛ بالا رفتن آمار گردشگری و در عین حال، افزایش تخریب آثار است.

نوری از جمله دلایل عدم اعتماد مردم به مقدار و نوع آثار بدست آمده از کاوش‌ها در گزارشات سازمان میراث، به اطلاع‌رسانی کم و آزاد نبودن بازدید کاوش اشاره کرد و گفت: این حق ملت است که بدانند از کاوش چه چیزی بدست آمده و باید در معرض دید آنها قرار گیرد چرا که در صورت پنهان‌کاری، حتی اگر یک تکه سنگ یافت شود، تصور بر یافتن تکه طلایی پنهان‌شده، است.

رضا دانش‌زاده، با بیان اینکه قلعه کنگلو با توجه به نوع معماری بنا و شیوه ساخت و سفال‌های بدست آمده، متعلق به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی است، افزود: در راستای جلوگیری از تخریب بنا و حفاری‌های غیرمجاز، هر هفته دو بار توسط نیروهای حفاظت از بنا بازدید انجام می‌شود و در این راه سمن‌ها نیز ما را یاری می‌رسانند و تا به امروز مشکل خاصی برای تخریب و حفاری غیرمجاز و تعرض به حریم نداشته‌ایم.

رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان سوادکوه، با اشاره به ملی بودن این اثر تاریخی، گفت: در راستای مرمت و استحکام‌بخشی بنا اقداماتی انجام و با توجه به استقبال گردشگران از این قلعه تاریخی، پله‌هایی به‌صورت طبیعی برای راه دسترسی از پایین‌دست مسیر به قلعه احداث شده تا مسافران و گردشگران مشکلی نداشته باشند.

وی یکی از مهمترین دلایل ویرانه شدن بنا را سرمای منطقه دانست و در رابطه با مرمت دوباره بنا گفت: مرمت آثار نیازمند طرح اولیه است که طرح اولیه انجام و مورد موافقت قرار گرفت و با توجه به ثبت ملی بنا، اعتبار فراشهرستانی برای مرمت بنا پیش‌بینی شده که پس از تخصیص اعتبار مرمت آغاز خواهد شد.

شکوه تاریخ یک سرزمین در بناهای به جا مانده از گذشته‌اش متبلور است و آثار تاریخی بخشی از فرهنگ مادی و ملموس هر جامعه است که تخریب آنها موجب از دست رفتن بخشی از تاریخ و فرهنگ یک سرزمین خواهد شد، در بررسی آسیب‌شناختی بناهای تاریخی دو عامل طبیعی و انسانی نقش موثر در تخریب آثار دارند.

هر چند نمی‌توان با عوامل طبیعی همچون یورش باد و باران، زلزله و خشکسالی و گذر زمان بر روی بنا مقابله کرد اما می‌توان با مرمت بنا، آسیب‌ها را تا حدی جبران کرد، در برابر غیرقابل کنترل بودن عامل طبیعی، اما عامل تخریب انسانی اعم از سهوی یا عمدی، قابلیت کنترل دارد امری که بخشی از آن مربوط به مرمت بناها و بخش دیگر مرتبط با آموزش و فرهنگ‌سازی مردم در حفظ میراث‌ها است.

مازندران از زمان تاریخ اساطیری کشورمان، سرزمینی به نام است، اما این تاریخ غنی در برابر موهبت طبیعی این سرزمین از جنگل‌های سرسبز تا دریای مواج آن، به محاق رفته و کمتر شناخته شده و در سوادکوه، یکی شهرستان‌های جنوبی مازندران نیز وضع به‌همین منوال است.

طبیعت بکر و زیبای آن چنان نگاه‌ها را به‌خود مشغول کرده که آثار تاریخی این سرزمین کمتر یاد می‌شود و روزگار قلعه کنگلو شاهد مثالی بر تاریخ پرقدمت اما مغفول مانده‌ این سرزمین است.