به گزارش خزرخبر و به نقل از فارس، اواخر فروردین سال 91 بود که با حضور رئیس‌جمهور دولت دهم طرح انتقال آب دریای خزر به مناطق کویری ایران آغاز شد.

طرح انتقال آب دریای خزر به استان‌های مرکزی ایران در بزرگ‌ترین پروژه شیرین‌ کردن آب شور دریا در کشور صورت می‌گیرد.

رفع تشنگی کویرنشینان و برطرف کردن مشکلات کم‌آبی این مناطق اما یکی از مهم‌ترین دلایل اجرای این طرح به شمار می‌رود.

در حالی که اجراکنندگان این طرح به برطرف کردن مشکلی در بخشی دیگر از کشور می‌اندیشند، مشکلی جدید در منطقه‌ای دیگر از کشور شاید فراموش شود.

خاطره تلخ آنچه با ایجاد سد در مناطق بالادستی دریاچه ارومیه رخ داد و تغییر مسیر رودخانه‌های منتهی به این دریاچه، بلایی است که مازندرانی‌ها به ویژه مردمان و فعالان استان‌های شمالی به آن می‌اندیشند.

سیمای کلی طرح شامل سه مسیر الف از ساری آغاز شده و با گذر از سمنان، قم و کاشان به اصفهان خواهد رسید، مسیر "ب" از خلیج گرگان یک شاخه به سبزوار و یک شاخه به بیرجند و دیگری را به یزد و مسیر "ج" مسیر جنوبی است که از غرب بندرعباس به گلگهر می‌رسد.

براساس آنچه وزارت نیرو اعلام کرده، پیش‌بینی شده است که 500 میلیون مترمکعب آب در سال از دریای خزر و یک میلیون مترمکعب آب از دریای عمان و خلیج‌فارس از طریق این طرح منتقل شود.

در حوزه استان‌های شمالی با توجه به اینکه این طرح از مصوبات دولت گذشته است، مسئولان مازندرانی تمایل چندانی برای اظهارنظر در این باره ندارند و آن را منوط به تصمیم‌گیری‌های مقامات ارشد کشوری می‌دانند.

در سفری که اخیرا معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست کشور به مازندران انجام داده بود، از وی درباره این طرح و نظر محیط‌‌‌زیست در این باره پرسیدم.

طرح انتقال آب دریا ایده است

سعید متصدی گفت: درباره طرح‌هایی که به این شکل مطرح می‌شوند و می‌خواهند اقداماتی انجام دهند، شاید لازم نباشد سازمان نظرات خود را اعلام کند، زیرا این طرح مثل یک ایده است و اینکه بخواهیم به این ایده پاسخ آری یا نه بدهیم، خام خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه سازمان براساس مکانیزم‌هایی که دارد به تسهیل تصمیم‌گیری کمک می‌کند، افزود: از جمله مکانیسم ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌ها، مطالعات طرح‌هاست که زمانی که کامل شد، در اختیار سازمان قرار می‌دهند و سازمان براساس الگو‌هایی نظر نهایی را ارائه می‌دهد.

معاون سازمان محیط‌زیست با بیان اینکه در این بخش به صورت موردی اگر معضلی برای کشورمان وجود دارد، مثلا بحث آب همیشه نباید به دنبال منابع جدید و استحصال از منابع خام بریم، تصریح کرد: دنیا امروز با مساله استفاده از منابع اولیه سعی می‌کند منابع اولیه و خام را حفظ کند، بنابراین ابتدا باید دنبال مسیرهایی باشیم که علت این معضل به شمار می‌روند.

این مسئول با تاکید بر اینکه امروز در ارتباط با آب یکی از معضلات عمده بحث استفاده بی‌رویه از این نعمت الهی است، گفت: توجه نکردن به موجودی و ارزش آب مشکلاتی ایجاد نکرده است زیرا در خانه‌ها و کشاورزی ارزشی برای آب قائل نیستیم و فکر می‌کنیم ارزان و رایگان است و آب را هدر می‌دهیم، تبدیل به ضایعات و فاضلاب می‌شود.
هدر دادن فراوان آب

متصدی با اشاره به اینکه این امر موجب می‌شود اگر بخواهیم معضلی را حل کنیم باید دنبال از میان رفتن معضل باشیم، یادآور شد: در شهرها و روستاها و در ارتباط با معضل آب باید علت‌ها را حل کنیم که علت‌ها به چند دسته استفاده بی‌رویه از آب در کشاورزی و مصارف خانگی تقسیم می‌شوند که باید راندمان استفاده از آب را در این مجموعه کاهش دهیم.

وی با اعلام اینکه نزدیک به 70 درصد آب استفاده شده در بخش کشاورزی به هدر می‌رود، افزود: در بخش خانگی نیز باید دقت شود که میزان مصارف بالا است و اگر رعایت شود کم آبی وجود نخواهد داشت.

متصدی با اشاره به اینکه سیستم کشاورزی ما آب‌بر و پرمصرف است، ادامه داد: شیوه‌های آبیاری کرتی است و هدررفت آب زیاد داریم.

تخریب محیط‌زیست در طرح خطوط انتقال آب

معاون محیط‌زیست کشور با تاکید بر اینکه امروز دنیا به دنبال کنترل مصارف آبی است که خود منبع به‌شمار می‌رود، افزود: نباید به محض اینکه مشکلی پیش آمد به دنبال راحت‌ترین کار باشیم که پهنه آبی مثل دریای خزر داریم و می‌توانیم از آن استفاده کنیم.

این مسئول تاکید کرد: در نگاه نخست نباید به این سمت برویم که استحصال کنیم بلکه باید دنبال علت‌های این معضل باشیم و اگر بازهم کمبود داشتیم استحصال آب از دریا و مسائل مربوط به شیرین‌سازی باشیم.

متصدی متذکر شد: خطوط انتقال آب موجب تخریب زیست‌محیطی و تخریب در دریا به دلیل تغییر در اکوسیستم مجموعه، مشکلاتی ایجاد می‌کند.

وی با بیان اینکه هر مشکلی و هر راه‌حلی اثرات خود را می‌گذارد و به جای تفکرات و ایده‌های این‌چنینی باید به دنبال بهینه‌سازی و الگوهای صحیح مصرف در خانگی و کشاورزی باشیم، گفت: امروز کشور ما نیازمند تصفیه فاضلاب و تکمیل شدن طرح‌های فاضلاب و استفاده از آب این بخش است زیرا بخش عمده آب کشور به فاضلاب تبدیل می‌شود.

تاثیر مخرب برداشت آب

استاد محیط‌زیست دانشگاه تربیت مدرس نیز در این زمینه مباحث را نیازمند مطالعه و تحقیقات بیشتر می‌داند و معتقد است باید حجم کار صورت گرفته و برنامه‌ریزی‌ها انجام شده را سنجید.

عباس اسماعیلی با اشاره به اینکه انتقال آب دریای خزر دارای منافع یا مضرات است و تا طرح مطالعاتی کاملی انجام نشود، نمی‌توان نظر داد، افزود: به هر صورت آنچه مشخص است، این است که انتقال آب از یک محیط به محیط دیگر یک اثر بر محیط برداشت شده، یک اثر بر محیط وارد شده و یک اثر در محل انتقال دارد که هر چقدر میزان برداشت بیشتر، میزان انتقال طولانی‌تر و هر چقدر محیط ورودی متفاوت‌تر باشد تاثیر آن شدیدتر می‌شود.

اسماعیلی معتقد است شدت تاثیرات در این مقطع نیاز به مطالعه تحقیقاتی دارد اما با همه این‌ها مسلم است که انتقال و برداشت آب از یک اکوسیستم به ضرر آن اکوسیستم است و اما بازهم اینکه آیا فواید در اکوسیستم جدید چالش‌ها را جبران می‌‌کند یا خیر نیاز به تحقیق دارد.

وی با بیان اینکه شدت میزان تخریب به میزان برداشت بستگی دارد، گفت: بحث برداشت یک بحث است و از سویی نیز تغییرات کیفیت آب قبل از مصارف کشاورزی نیز قابل بحث است زیرا در مناطق دیگر برای شیرین کردن و کم کردن شوری هزینه‌های زیادی متحمل می‌شود.

تغییرات شدید در اکوسیستم دریای خزر

این استاد دانشگاه درباره تاثیر این برداشت بر سطح آب دریای خزر خاطرنشان کرد: درباره تاثیر در سطح دریای خزر اینکه چه مقدار برداشت شود، مهم است، اما به نظر نمی‌رسد تغییرات معناداری صورت گیرد، اما آنچه بیشتر اهمیت دارد تغییرات از لحاظ اکوسیستم است که آب برداشت شده دارای اکوسیستم و موجوداتی است که در مسیر انتقال از میان می‌رود.

وی افزود: آب را به هر شکلی دست‌کاری کنید، تاثیر دارد و برای اکوسیستم و موجودات زنده آب ضررهای خاص خود را دارد.

اسماعیلی با بیان اینکه مسلما از این آب نمی‌توان به صورت مستقیم برای کشاورزی استفاده کرد، تصریح کرد: هزینه تغییرات در این آب مساله جدی است که باید به آن پرداخته شود.

وی با بیان اینکه کشور با رشد جمعیت مواجه است و با تغییرات بسیار شدید در میزان سطح آب‌های زیرزمینی قطعا بحران آب یک مشکل اساسی است و منابع بیکران اقیانوس‌ها و دریاها شاید یک منبع تمام‌نشدنی به شمار رود، افزود: دریای خزر به دلیل بسته بودن بحث دیگری دارد اما در دراز مدت می‌تواند به عنوان یک بحث علمی مورد بررسی قرار گیرد.

استاد دانشگاه تربیت مدرس گفت: انتقال آب دریای خزر به دلیل منافع مشترک با کشورهای همسایه تبعات سیاسی نیز دارد که مسئولان در این باره نیز باید تصمیم‌ها را بررسی کنند.

وی ادامه داد: اینکه می‌توانیم از آب شور به عنوان منبع استفاده کنیم به عنوان بحث علمی قابل بیان است، اما متعارف نیست، هرچند کشورهای آفریقایی این طرح را استفاده کردند، اما هزینه‌های زیادی داشت و تبعات زیست‌محیطی نیز پیدا کردند، در هر صورت باید محاسن را در کنار معایب بگذاریم و مقایسه کنیم.

اسماعیلی یادآور شد: استفاده از آب دریا برای آشامیدن و کشاورزی برای ما متعارف نیست و آب دریاها و دریای مازندران چون هزینه و تبعات زیاد دارد، باید با احتیاط و برنامه علمی گسترده انجام شود، اما باید بدانیم اگر آب را دست می‌زنیم یا با آب به هر صورت سروکار داشته باشیم، اثراتی دارد.

به گزارش فارس؛ به هر صورت به نظر می‌رسد با آغاز اجرای این طرح پیش از آنکه بتواند مشکلی را در بخشی از کشور رفع کند، مشکلات بزرگ‌تری را در استان‌های شمالی ایجاد خواهد کرد.

اگرچه هنوز مسئولان استان‌های سمنان و مناطق خراسان در انتظار اجرای این طرح هستند و آن را برای استان خود مفید می‌دانند، ولی باید بدانند بیشتر از رفع مشکل کم آبی باید به فکر داشته خود یعنی خزر بود و برای دریای خزر ابراز نگرانی کرد.