خزرخبر:در عصری که به آن عصر انقلاب اطلاعاتی لقب داده‌اند، سیاست‌گذاری در راستای ارتقای شاخص‌های مرتبط با فناوری اطلاعات، تأثیرات مختلف مستقیم و غیرمستقیم در توسعه‌ اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی هر کشوری ایفا می‌کند و زیربنایی برای دستیابی به توسعه پایدار است.

توسعه پایدار مبتنی بر دانایی می‌باشد که خود دانایی نتیجه پردازش‌های صورت گرفته بر روی اطلاعات (مکانی و غیرمکانی) می‌باشد، امروزه ثابت شده است که بیش از 80 درصد اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیری (در علوم مختلف) ماهیت مکانی داشته و بدون یک زیر ساخت داده مکانی دستیابی به توسعه پایدار امکان‌پذیر نمی‌باشد.

وظیفه تولید و پردازش اطلاعات مکانی بر عهده مهندسی ژئوماتیک (ژئوتکنولوژی) می‌باشد که خود یکی از سه مگا تکنولوژی برتر قرن 21 (نانو تکنولوژی، بیوتکنولوژی، ژئوتکنولوژی طبق اعلام وزارت کار آمریکا در سال 2011) می‌باشد.

لازم به ذکر است توانمندسازی جامعه با اطلاعات مکانی در ایران فعلا در مرحله فرهنگ سازی می‌باشد که انتشار این مقاله نیز در همین راستا می‌باشد، در این مقاله شعار سال 1394 سازمان نقشه برداری کشور (اطلاعات مکانی زیربنای توسعه پایدار)تفسیر شده است.

توسعه پایدار

توسعه پایدار یک ایده و اصطلاح گسترده است که معانی متفاوتی دارد، همین موضوع موجب برانگیزش واکنش‌های مختلف در این زمینه شده است،مفهوم توسعه پایدار تلاشی برای ترکیب مفاهیم در حال رشد حوزه‌ای از موضوعات محیطی با موضوعات اجتماعی و اقتصادی می‌باشد، مفهوم توسعه پایدار را می‌توان تغییر در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسان‌ها با یکدیگر دانست.

این مسئله در تضاد کامل با دیدگاه‌های دو قرن گذشته انسان است، در دوقرن گذشته محیط یک موضوع خارجی وجدا نسبت به انسان‌ها تلقی شده است، در این دیدگاه رابطه انسان و محیط را می‌توان بر این باور دانست که انسان باید با غلبه کامل بر طبیعت زندگی کند و باور براین بوده است که انسان می‌باید باقوه تفکر و دانش خود بر تمام موانع محیطی فایق آید و برای خود در طبیعت حکمرانی کند.

اما امروزه دیدگاه مدیریت محیطی بر پایه مدیریت منابع طبیعی است که تصدیق می‌کند، بشر نیاز به منابع طبیعی دﺍرد و ﺍین منابع می‌بایست به جای ﺍستفاده سریع و بدون برنامه، به درستی مدیریت شوند تا حدﺍکثر ﺍستفاده از آن‌ها طی سالیان طوﻻنی میسر گردد.

   تا کنون تعاریف بسیار زیادی برای توسعه پایدار ارائه شده است اما شاید جامع ترین و در عین حال ساده ترین آن، تعریف کمیته جهانی توسعه محیط در سال 1987 باشد که طبق آن توسعه پایدار عبارتست از "رفع نیازهای نسل حاضر بدون مصالحه با نسل‌های آینده در راستای تامین نیازهایشان".

 طبق این تعریف بشریت توﺍنایی توسعه پایدﺍر را دﺍرد اگر بتواند تضمین کند نیازهای حال رﺍ بدون به خطر ﺍفتادن توﺍنایی نسل‌های ﺁینده برﺍی تامین نیازهایشان فرﺍ‌هم آورد، این کار ممکن نیست مگر اینکه در تمامی سطوح تصمیم گیری سه حوزه اقتصاد، اجتماع و محیط زیست همزمان لحاظ گردند.

شکل 1 این مفهوم را به سادگی نشان می‌دهد.

شکل1: توسعه پایدار فصل مشترک حوزه‌های اجتماع، اقتصاد و محیط زیست

آنچه باید در نظر داشت این است که هر گونه اقدام و تصمیم نباید تنها یکی از حوزه‌های فوق را درنظر بگیرد و باید تمام این حوزه‌ها در تصمیم گیری‌ها لحاظ گردند.

 به عنوان مثال فرض کنید تصمیم گیری می‌شود مبنی بر احداث یک کارخانه در استان مازندران، بدیهی است احداث کارخانه می‌تواند هم موجب اشتغال زایی شود،یعنی به حوزه اجتماع توجه شده است و هم موجب رونق اقتصادی می‌گردد یعنی به حوزه اقتصاد توجه شده است.

اما آیا به این موضوع هم توجه شده است که آلودگی‌های ناشی از کارخانه به اشکال مختلف در چه حد و اندازه‌ای است؟ به کجا می‌رود؟

 آیا احداث کارخانه به محیط زیست استان سرسبز مازندران ضرری می‌زند یا خیر؟ جواب مشخص است.

اگر ملاحضات زیست محیطی رعایت شود می‌توان گفت احداث کارخانه موجب توسعه، رشد و بالندگی استان و حتی کشور آنهم به صورت پایدار و ماندگار می‌شود، در غیر اینصورت احداث چنین کارخانه‌ای نه تنها به محیط زیست آسیب می‌رساند بلکه در آینده ای نه چندان دور شاهد آثار مخرب اجتماعی و اقتصادی آن خواهیم بود.

توسعه پایدار مبتنی بر دانایی

توسعه پایدار مبتنی بر دانایی و خرد می‌باشد و بدون تردید برای رسیدن به دانایی باید مراحلی را طی نمود. مواد و ابزار لازم برای طی طریق چیست؟ پاسخ آن بدون تردید "داده و اطلاعات" است.

 این ابزار (داده و اطلاعات) درون مایه اقتصاد دانایی است، برای رسیدن به دانایی، دانش لازمه اصلی کار است و دانش با اطلاعات و اطلاعات با داده به دست می‌آید.

اما برای رسیدن به این مقصود باید تمامی شریان های زیستی جامعه به صورت یکپارچه و سازمان یافته در این راه گام بردارند، در حقیقت می‌توان راه رسیدن به دانایی را در هرمی ترسیم کرد که دانایی در قله آن قرار دارد.

شکل 2 این هرم را نشان می‌دهد.

شکل2: هرم سلسله مراتب دانایی

در این هرم که سلسله مراتب دانایی را نشان می‌دهد دو نکته اساسی در طبقات اول و دوم (از پایین به بالای هرم) وجود دارد.

طبقه اول که عنوان داده را دارد، یکی از طبقات و مراحل رسیدن به مرتبه دانایی تعریف شده که ذهن را به مفهوم مشاهده ارجاع می‌دهد، زیرا از مشاهده وقایع است که داده ها گردآوری می‌شوند، داده پایه اطلاعات است و از کشف روابط درونی داده هاست که با پردازش و تحلیل، اطلاعات استخراج می‌شود.

 داده ها با روشهای مختلف باید گردآوری شوند و قابلیت جمع پذیری و قدرت مقایسه پذیری است که آنها را به اطلاعات تبدیل می‌کند، در طبقه دوم از اطلاعات به عنوان پایه تحلیل برای رسیدن به دانش یاد شده است.

اطلاعات پس از تجزیه و تحلیل و کاربرد در علوم مختلف به دانش تبدیل می‌شود، در طبقه سوم دانش قرار دارد که نوعی اطلاعات طبقه بندی و غنی شده محسوب می‌شود و یکی از مراحل رسیدن به دانایی است، پس داده، اطلاعات و دانش سه مرحله اساسی برای رسیدن به دانایی است و هر جامعه ای از سازوکارهای لازم برای استفاده از داده، اطلاعات و دانش استفاده بهینه ای نماید می‌تواند به دانایی برسد.

 جامعه دانایی محوردر قرن 21 که قرن فناوری اطلاعات نامگذاری شده است ضرورت انکار ناپذیر جهان امروز می‌باشد.

با توجه به توضیحات فوقمی‌توان داده و اطلاعات را در پایین ترین سطح هرم به عنوان زیربنای هرم در نظر گرفت.

 با توجه به اینکه داده‌های خام و پرداش نشده حاوی خطاها و عدم قطعیت‌های فراوانی می‌باشند، لذا مستقیما مورد استفاده قرار نگرفته بلکه به فرمی قابل استفاده تر و قابل اطمینان تر یعنی اطلاعات تبدیل می‌شوند.

 بنابراین تنها در صورتی می‌توان به دانایی در یک موضوع دست یافت که اطلاعات کامل در موضوع مدنظر در دسترس باشد، به عبارتی دیگر اطلاعات زیر بنای دستیابی به دانایی می‌باشد، با توجه به اینکه توسعه پایدار تنها با تکیه بر دانایی قابل حصول است، لذا می‌توان گفت اطلاعات زیربنای توسعه پایدار است.

اطلاعات مکانی زیربنای توسعه پایدار

امروزه اثبات و پذیرفته شده است که بیش از 80 درصد اطلاعات مورد نیاز جامعه ماهیت مکانی دارند،بنابراین اتفاق نظر وجود دارد که گفته شود "اطلاعات مکانی زیربنای توسعه پایدار"است.

اطلاعات مکانی به اشکال مختلف در طول تاریخ تولید شده است که ساده ترین آن نقشه می‌باشد. امروزه علاوه بر نقشه های کلاسیک اطلاعات مکانی به صورت تصاویر ماهواره ای، مشاهدات ماهواره ای(مانند GPS) ، مشاهدات پویشگرهای لیزری، لیدار، عکسهای با کیفیت بالای هوایی و تصاویر زمین مرجع شده سه بعدی و غیره تولید می‌گردد.

بیش از 80 درصد اطلاعات مورد نیاز ماهیت مکانی دارند چون بیش از 80 درصد پدیده‌های جغرافیایی مکان محور هستند.

 درجه حرارت، فشار، رطوبت، جنس خاک، عمق آب و حتی فرهنگ و سیاست و آداب و رسوم یک ملت ماهیت مکانی دارند چون با تغییر مکان تغییر می‌کنند و به عبارتی مکان محور هستند، طبق یک قانون معروف در جغرافیا که به قانون توبلر معروف هست، "چیزهایی که به هم نزدیکترند بهم شبیه ترند".

 این موضوع را با کمی تفکر و چند مثال ساده می‌توان اثبات نمود، آیا تغییرات ماده معدنی در سطح یک منطقه به صورت اتفاقی می‌باشد یا با یک تغییراتی پیوسته و منظم وجود دارد؟

 آب وهوای دو استان یا دو شهر مجاور به هم نزدیکتر است تا دو استان یا شهر غیر مجاور، حتی آداب و رسوم و فرهنگ به عنوان پدیدهای اجتماعی نیز همین طور است.

به عنوان مثال استان مازندران را در نظر بگیرید، زمانیکه از شرق استان به غرب استان حرکت کنید با یک تغییرات آهسته لهجه و رسم و رسومات و سایر خصوصیات اجتماعی تغییر می‌کند به طوریکه در مرز دو استان مجاور شاهد اوج شباهت های مختلف بین ساکنین دو استان خواهید بود و این یعنی مکان محور بودن این پدیده‌ها. در مورد دو کشور مجاور هم می‌توان همین مثال را مطرح نمود و همینطور راجع به خیلی از پدیده‌های دیگر ازجمله سیاست و اقتصاد و غیره.

به همین دلیل گفته می‌شود بیش از 80 درصد اطلاعات مورد نیاز جامعه در سطوح مختلف خود ماهیت مکانی دارند، از تصمیم گیری‌های یک شهروند عادی برای انتخاب بهترین مکان برای خرید خانه گرفته تا کارشناسان خبره برای مکانیابی احداث سد و پالایشگاه.

با توجه به موارد فوق باید گفت اطلاعات مکانی در واقع یک زیرساخت نرم می‌باشد که راه اندازی و استفاده از آن به صورت "زیر ساخت اطلاعات مکانی" باید در دستور کار مسئولین قرار بگیرد.

 بدیهی است بدون وجود یک زیرساخت مناسب از اطلاعات مکانی دستیابی به توسعه پایدار امری دست نیافتنی خواهد بود.